Kizas mester reinventa e sistema electoral di Aruba pa amplia e participacion democratico. Esaki ta un di e sugerencianan cu a bin dilanti durante e tayer “Eleccion 2024 na Aruba y kico a bin despues,” (The Aruban elections of 2024 and their Aftermath) na Universidad di Aruba.

E tayer tabata un iniciativa di Profesor dr. Wouter Veenendaal di Universidad di Leiden, hunto cu Centre of Lifelong Learning di Universidad di Aruba, bou auspicio di e Instituto Arubano pa Bon Gobernacion y Liderazgo (Aruba Institute for Good Governance and Leadership) GG&L, di Universidad di Aruba. Dr. Veenendaal ta Profesor den ‘Representacion Democratico den Reino Hulandes.”

Meta di e tayer investigativo tabata pa crea un brug entre e aspecto cientifico y e practica politico di nos sistema democratico. E decision di e di dos Gabinete Wever-Croes pa yama eleccion trempan, e resultadonan subsecuente, y e periodo di formacion cu a tuma largo, ademas di asuntonan di integridad cu ta ainda ta andando, “ta sugeri e necesidad pa evalua funcionamento di institutonan politico di Aruba,” ta locual organisadornan di e tayer a mustra.

“E institucionnan aki ta basa riba esnan di Hulanda pues e pregunta ta lanta si esakinan ta adecuado pa e contexto di Aruba como un sociedad di isla chikito den Caribe.” E pregunta principal tabata si por reenforsa democracia di Aruba pa medio di reformanan institucional.

Diferente academico, incluso Profesor Veenendaal a pone atencion na e tema aki, for di nan mesun experticio, unda a trata e posibel ahustenan den e sistema politico cu por fortifica democracia na Aruba, particularmente den luz di e ultimo eleccion y locual a sigui despues. Un tema cu a haya hopi atencion ta e asina yama ‘rest zetels,; relacion entre Gobierno y Parlamento, papel di partidonan politico y influencia di ciudadano y otro grupo di interes.

Dr. Mieke de Droog, Director di Programa di GG&L a habri e tayer enfatisando cu Aruba, mescos cu tur otro pais mester anda cu retonan global y local grandi, for di impacto di cambio di clima, guera, crimen cibernetico, populacion cu ta birando bieu, pobresa, costo di salud, y debe publico.

Cooperacion inter-departamental y servicio publico eficiente pa tur ciudadano ta bou presion, segun dr. De Droog. “Mas ainda, diferente gabinete di Aruba ta y tabata afecta pa asuntonan di integridad, cu a resulta den sentencianan contra diferente Minister y investigacionnan penal contra otro.” Ta netamente e cuestion di integridad ta pone cu ta cuestiona si institucionnan politico di Aruba ta adecuado pa e pais, di forma cu ta crea un sistema di control y cu tin e rekisitonan pa sigura democracia.

De Droog a splica cu e Evaluacion Nacional di e Sistema di Integridad, NIS (National Integrity System) di 2022, entre otro a recomenda e importancia pa explora con pa mantene e aspectonan positivo di conexionnan (networks) sin cu nan ta conduci na patronahe politico y polarisacion. Tambe a ilustra e importancia pa mehora e sistema unda e candidatonan cu mas voto ta automaticamente bira Minister y esnan cu menos voto ta bay sinta den Parlamento (cu na Aruba a haya e apodo di e A-team y B-team, esta cu tur Gobierno tin e ‘di dos team’ di e partidonan politico den Parlamento, mientras cu oposicion tin su miembronan cu mas voto).

Otro punto cu dr. De Droog a enfatisa di e NIS ta cu sector publico y priva, ademas di organisacionnan di sociedad civil mester coopera pa asina reduci corupcion y eleva importancia di integridad. Pa tal motibo mester promove practicanan etico y transparencia den administracion publico, reenforsa mecanismo di responsabilisacion y promove confianza entre Gobierno y ciudadanonan. “E desaroyo di capacidadnan di liderazgo pa decisionnan sostenibel, integra principionan di maneho sostenibel den tur sector, alabes hisa e papel di media y representacion den gobernacion democratico ta mas y mas importante. Ta den e temponan aki, mas cu nunca cu Aruba mester di lidernan y institucionnan cu ta dirigi na fortifica integridad, responsabilidad y sostenibilidad di maneho den sector publico y priva. Esaki ta e mision di GG&L,” De Droog a enfatisa.

Pa tal motibo mes e Director di Programa di GG&L a bisa di ta contento di por a sostene e tayer. “Y manera Profesor Veenendaal a bisa, mayoria teritorio di isla chikito rond mundo a copia nan institucionnan politico for di nan colonisadornan anterior. E pregunta ta keda si e institucionnan Hulandes aki ta traha con den contexto di un pais chikito asina.

E oradonan, Luc Alofs, Luciano Milliard, Rendell De Kort, Helmut Vink, Hannah Meijer y Brechtje Huiskes, y finalmente Profesor Veenendaal a toca e diferente puntonan aki sigui pa sesionnan di pregunta y intercambio. E tayer mes tabata dirigi pa Ghislaine Nicolaas y Emma Pullen. CLL di Universidad di Aruba lo compila tur e informacion den un publicacion cu mester sali proximamente.