E ta un momento scur pa e desaroyo di e industria cultural na Aruba. Pa Thais Franken, Msc docente na Universidad di Aruba y columnista di Aruba Today riba e tema di diversificacion economico pa medio di e Industria Cultural y Creativo, CCI, e hecho cu ta para actividadnan y ta cera e tiendanan di Cosecha ta un sla pa e poco progreso riba e area aki.

Un area cu ta identifica como un di e pilarnan nobo pa diversificacion economico di Aruba, y sigur cu ta balor pa e SDG 11, unda Aruba a compromete pa preserva herencia cultural. Y herencia cultural no ta unicamente locual a traha 100 aña pasa, tur locual ta crea den actualidad ta forma parti di e herencia cultural di e pais. Herencia ta desaroya continuamente y Nacionnan Uni ta pone enfasis con cultura ta impacta desaroyo di un sociedad.

“Pa un instituto asina importante pa e sector di CCI cay afo ta un shock. Mi no a kere cu e lo sosode asina lihe,” Franken a bisa Bon Dia Aruba, bisando cu berdad e tabata sa di e retonan di Cosecha. “Mi a kere cu nan lo a down-size, pero nan a kita tur cos den un solo tiro, y esey a crea e reaccion emocional.”

E industria creativo tin hopi aspecto, for di musica pa cuminda, for di arte te na informacion tecnologico (IT). Y e industria di man di obra tambe ta cay den dje, cu institucionnan manera Nacionnan Uni ta considera parti di e herencia cultural di un nacion. “Na Aruba nos a papia hopi riba herencia cultural y su impacto y e sistema di sosten pa e industria creativo, cu ainda ta den desaroyo. E sector di obra di man tabata, banda di esun di musica tabata net un di e mas fuertenan den e sector di industria creativo. Nos a mira esaki como un opcion pa encurasha e creadornan den e sector aki pa hasta exporta.”

Producto di Aruba en bes di souvenir barata di China

Esey tabata motibo tambe pakico Direccion pa Asuntonan Economico, Comercio y Industria a cuminza desaroya strategia pa creacion di un CCI. Den tur e añanan a purba fortifica e strategia dor di introduci e ‘seyo’ oficial di Aruba pa tur producto crea na Aruba, pa asina distingui di tur e souvenirnan di Aruba cu ta importa di entre otro China. Direccion di Cultura ta encarga cu e programa di seyo, y esey ta continua. “Di e forma aki artistanan local a mira cu tin un balor agrega. Unabes cu expertonan riba tereno ta evalua e trabao y duna e producto e seyo di Aruba, artistanan a haya oportunidad pa expone nan creacion den e tiendanan di Cosecha. Esey tabata un manera pa stimula pa hisa profesionalidad. Nos kier e arte di bon calidad. Nos kier pa e productonan cu local y turista ta cumpra ta traha na man y ta refleha e herencia cultural di Aruba.” Segun Franken ta hopi artista a haya oportunidad pa expone nan producto y talento den forma mas profesionalmente. “E ta un sla duro pa e hendenan aki. E pregunta awor ta unda e artistanan aki lo por expone nan obranan den un manera profesional.”

Pero los di e tienda, Cosecha tabata duna tayernan y aunke cu a bisa cu algun di e tayernan lo continua, realidad cu e ta hopi tristo cu un organisacion asina no tin e fondonan necesario pa continua cu un trabao di nivel pa e sector di industria creativo na Aruba.”

Es mas Cosecha a contribui hopi pa durante e inicio di e pandemia, hendenan por a continua y hasta hisa nivel di nan obranan di man.

Ciere Cosecha a habri wowo di hopi…spera

Mescos cu tur den e sector cultural, Cosecha a haya su sla financiero pa motibo di COVID-19, cu tabatin su impacto grandi riba sobrevivencia di e sectornan. “E pregunta ta si, cu berdad e museo ta cera, no tin bailamento, no tin expresion cultural tumando lugar awor aki. E unico ta na Cas di Cultura, pues e impacto riba e industria creativo ta hopi grandi. Mi ta spera si cu e ciere di Cosecha ta haci un impacto cu ta habri wowo di stakeholders, esta Gobierno, nos comunidad cu ta envolvi den CCI. E no ta un desaroyo cu ta uno so por carga. E ta rekeri esfuerso comun.”

Locual Franken ta bisa ta te awor cu cos a pega, hopi hende ta reacciona emociona. “Mi tin como cuater a cinco aña caba ta papia cu ta ora pa cuminza formalisa e CCI. Mi tin hopi tempo ta boga pa representacion formal di e sector. ATA, AHATA tur tin un sienta na e mesa pero e sector di Cultura y Creatividad ta den bashi y no tin un hende cu ta representa e sector aki na esnan cu ta traha maneho economico di Aruba,” Franken a bisa. “Mi ta compronde cu COVID-19 tabatin un impacto, cu tin landspakket. Pero mi sa si cu tin opcion y espacio pa mas structura y por lo menos reconoce e sector. No djis papia cu e ta un posibel pilar economico.”

Institutonan manera Banco Central mester duna aporte

Thais Franken a mustra cu na Aruba tin mas di 8 aña ta papia tocante CCI como un sector economico, pero si e sector mes no uni y tuma decision pa haya e instancia pa representa nan, y no ta midi e impacto di CCI, no lo logra nada. Banco Central di Aruba, CBA, y Centraal Bureau di Estadistica, CBS ta djis ehempel di institutonan cu mester por haci e analisisnan aki y asina tambe duna seriedad na e sector creativo. “Instancianan cu ta investiga mester por reconoce CCI como un economia aparte. Nos no tin ningun data cuanto hende ta traha den e sector, nos no tin data pa mustra cuanto CCI ta contribui na Producto Interno Bruto di Aruba. Tur e datonan aki ta importante pa traha maneho. Pues tin cos structural cu por tuma awor cu no ta costa placa. E ta nifica djis un cambio den mentalidad, y con ta organisa pa haya mas informacion pa crea strategia.”

Herencia Cultural

Manera a mustra caba SDG 11 ta dirigi na preservacion di e herencia cultural cu ta inclui e forma di biba y tambe e herencia natural. Tur tin nan rol pa hunga den desaroyo di un pais y un sociedad. “Industria Creativo ta e unico sector cu no tin ningun impacto riba medio ambiente. E sector aki ta depende unicamente na creatividad di e ser humano y no ta haci ningun daño na medio ambiente.” Al contrario. E lo stimula empleo basa riba habilidadnan specifico pa por traha den e industria aki. E ta nifica cu no tin mester di trahadonan na cantidad. “E ta bay crea balor agrega na economia cu no mester depende e ora di trabao barata. Pues tin hopi faceta y bon aspecto di e desaroyo di CCI. Cu e ta bay tuma tempo? Esey sigur. Pero mester cuminza si. Nos ta cana atras di e tendencia internacional. Tin opcion y partnership si Gobierno, NGO’s, institucionnan y universidadnan ta cla pa uni forsa, comparti conocemento y habilidad pa yega eynan. Pero e ta rekeri vision, maneho efectivo y cu Gobierno realmente ta busca strategia pa sostene e desaroyo aki.”