Temporada di zomer a yega y cu esaki ta bin tempo di calor. Durante e ultimo añanan, a mira un aumento di temperatura global cu consecuencia di olanan di calor cada bes mas extremo. Recientemente, Bon Dia Aruba a reporta riba e rapport di World Weather Attribution (WWA), e Centro di Clima di Cruz Cora y Climate Central publica en conexion cu Dia di Accion pa Calor (Heat Accion Day), den cual a resalta cu Aruba ta para prome riba lista di paisnan cu a experencia mas dia di calor den un periodo di 1 aña (1 di mei 2024 – pa 1 di mei 2025).
Mirando cu temporada di zomer ta na porta caba, ta importante pa sa kico por spera e aña aki pa cu nivelnan di calor riba e isla. Den un combersacion cu e Departamento Meteorologico di Aruba (DMA), a splica cu pa e aña aki a premira un temporada di zomer mas seco, unda ta pronostica 50% mas calor den lunanan di juni, juli y augustus compara cu e averahe y 50% menos yobida. Segun DMA, augustus y september lo ta e lunanan mas caluroso di e temporada. “Esaki por tin un efecto riba con e calor lo sinti pero e ta depende hopi riba cuanto tropical cyclone haya den bisindario pa motibo cu esaki ta influencia nos biento hopi, segun Sr. Rodney Tromp di DMA.”
Manera Sr. Tromp a splica, biento ta un factor cu ta yuda maneha con nos ta sinti e calor den e temporada aki. A señala cu e aña aki a nota specialmente cu temporada normal a move un tiki pa cuminsa mas despues den aña. Esaki a mira por ehempel den e trayecto di biento durante periodo di cuaresma. Manera Sr. Tromp a splica, “cuaresma a pasa caba y dos/tres siman pasa nos a cuminsa registra biento duro.” E diferencia tambe tabata notable durante temporadanan di horcan, unda a observa den e ultimo tres añanan cu e temporada a cuminsa mas trempan cu normal. “Esey ta debi cu tabatin hopi awa den Caribe y awa di Atlantico ta hopi cayente, y nos tabatin efecto di La Niña mas fuerte. Compara cu e aña aki, e temperatura di awa ta un tiki menos compara cu e ultimo aña y esey ta un factor grandi pa si e temporada ta cuminsa un poco mas trempan of laat,” Sr. Tromp a splica.
En general, den lunanan di juni, juli, augustus y september e temperatura promedio ta subi pa mas cu 32 grado celsius, compara cu e averahe di 30 grado celsius durante resto di aña.
Con calor ta afecta nos salud
Segun e Organisacion Mundial di Salud (WHO), e cantidad di calor cu nos ta warda den nos curpa ta ser afecta pa un incapacidad pa elimina e calor cu e curpa ta genera di su mes, paña cu ta stroba e calor di sali for di nos curpa y un calor externo cu nos ta haya di nos medio ambiente. E incapacidad pa regula temperatura interno y elimina e calor excesivo den nos curpa ta causa heatstroke. E stress cu bo curpa ta acumula mientras e ta purba di refresca su mes tambe ta pone mas presion riba curason y riñon. Di e manera aki, calor extremo por empeora e riesgonan riba nos salud.
Ken ta mas vulnerable pa e calor?
Stress di calor ta hunga un factor grandi riba salud publico. Segun WHO, calor por empeora condicionnan medico pre-existente y ta un di e causanan principal pa mortonan relaciona cu clima.
‘Heatstroke’ ta un emergencia medico cu ta birando mas comun mientras mundo ta birando mas cayente. Entre adultonan mayor y hendenan cu condicionnan medico pre-existente, calor extremo ta aumenta e riesgo di tension cardiovascular, angustia respiratorio y morto prematuro. Comunidadnan di entrada abou hopi biaha no tin acceso na componentenan pa refresca, cuido di salud y vivienda sigur, loke ta empeora nan exposicion mientras ta limita nan habilidad pa recupera di malesa relaciona cu calor y otro impactonan. Pa trahadonan cu ta traha pafo, den solo y hende cu ta traha paden sin fria cara e riesgonan ocupacional ta aumenta, incluyendo deshidratacion, stress di calor, y productividad reduci.
Hende muhe na estado tambe ta enfrenta stress fisiologico aumenta durante exposicion na calor, loke por afecta negativamente tanto salud di e mama como di e baby.
Tipnan pa cuida salud
Ambos Directie Volksgezondheid (DVG) y WHO tin liñanan di guia pa protege bo salud durante temporada di calor. Esakinan ta inclui:
- Keda Paden. Riba website di temporadadicalor.com, DVG ta splica cu temperaturanan durante temporada di calor por ta entre 30 pa 35 grado. P’esey ta importante pa keda paden di cas, busca sombra y mantene bo cas fresco cu cortina cera. Purba di no bay den solo durante oranan di dia mas calor, cual ta entre 11or di mainta cu 2or di atardi.
- Mantene bo mes hidrata. Den temporada di calor nos ta soda mas cu normal, y pues esaki ta nifica cu nos curpa ta perde mas awa. Pa preveni deshidratacion y heatstroke, bebe suficiente awa durante dia. Tambe por come cumindanan cu hopi awa, manera cierto fruta y berdura.
- Bisti paña fini. Pa minimisa strobacion pa calor scapa for di nos curpa, scoge pa bisti paña fini. Linen y catuna ta telanan adecua pa bisti durante e temporada aki.
- Usa proteccion pa solo. Sunblock y sunscreen ta importante pa hunta henter aña, pero specialmente durante e temporada aki, unda e UV Index (con nos ta sinti calor) por ta mas halto.
- Limita actividadnan fisico. Atletanan tambe ta conseha di tuma precaucion durante temporada di calor. Actividad fisico por trece mas calor y agrega mas stress riba bo curpa pa refresca su mes.
- Come saludable. Come cuminda light y saludable por duna bo curpa e nutricion cu e mester pa por combati e calor.
- Usa proteccion contra sangura. Temporada di calor por trece mas sangura y asina aumenta e riesgo di malesanan manera Dengue y Zika. Percura pa hunta proteccion contra sangura, specialmente ora ta bay sinta pafo den veranda of patio.
- Protege esnan vulnerable den comunidad. Ta importante pa no solamente cuida nos mesun salud y bienestar, pero tambe di esnan cu ta mas vulnerable pa calor. Pues yuda y haci varios ‘check in’ cu bo sernan keri durante e temporada aki, specialmente esnan cu condicionnan medico.
Temporada di zomer ta trece su diberticion, pero mester semper tene na cuenta tambe pa protege nos mes for di e riesgonan cu tambe ta surgi durante e temporada aki. Pa mantene nos mes na un liña di guia comprensible, nos por garantisa bon salud y bienestar pa nos mes y pa nos sernan keri.