Banda di a keha di e tardanza cu tin den presentacion di presupuesto di gobierno di Aruba, presidente di CAft siman pasa a remarca cu cierto resignacion: “Pero ya, Aruba a desaroya caba un cierto tradicion pa entrega presupuesto demasiado laat”. Cu esaki, leu di a desea di pordona e mandatarionan responsable pa nan manera di actua, e presidente di e manera ‘diplomatico’ aki tabata critica e custumber cu a cuminza cria aspecto di un tradicion, cu cada aña e mesun argumento y excusanan fofo pakico no por entrega na tempo. Aña pasa tabata Covid-19, e aña aki tabata e efecto ‘post-Covid’ y otro aña lo ta e ‘efecto ‘post-post-Covid’ o algo por el estilo.

Nos no sa cu aki a hunga un papel tambe cu e cartera di finanzas ta hunto cu esun di cultura. Den e ultimo aki no ta pasa un dia sin cu ta papia di ‘tradicion’ y esey pa motibo obvio. Sin embargo, den e otro cartera no por permiti crea tradicion cu ademas no ta aporta nada positivo, al contrario. Pero, ta parce si cu e tendencia ta pa nos mes como ciudadano cuminza resigna y acepta e ‘realidad nobo’ di presupuesto di un determinado aña cu ta keda presenta na parlamento mientras e aña ey mes ta coriendo por lo menos un par di luna caba. Ministerio y departamentonan ta adapta caba na e realidad di bida nobo ey y sa con pa maneha placa, unda en todo caso ta percura pa pago di e empleado publico, pasobra ningun gobierno ta bay busca problema cu empleado y sindicato… Seguidamente nos lo bay haya e comentario seco y desafiante cu “Sí, e presupuesto ta laat, anto kico, pasobra niun hende no a muri…” Si e ora un persona bisa cu “ta Constitucion ta dicta cu presupuesto mester ta na parlamento pa mas tarda 1 di september di e aña anterior”, bo ta haya muy probablemente e reaccion di “Ay, stop di maha di cos irelevante”, naturalmente dependiendo di e afiliacion politico di esun cu ta comenta. Y ta aki ta unda e cos ta bolter: envez di admiti cu e cos no ta bon, ya caba ta introduci e ‘tradicion di bon Rubiano’ cu ora bo ta fout y un hende tribi bisa bo esey, ta abo ta rabia y no esun cu tin razon. Y asina aki nos mal custumbernan como pueblo ta reforza e base di operacion pa politico, cu conoce perfectamente e mecanismo di laga nos custumbra cu algo abnormal, te cu nos mes ta bay defende esaki.

Pero, pa amplia nos comentario aki, esaki ta promer biaha cu ta pone Constitucion un banda, ora no ta conveni e mandatario di e momento ey? No, desde hopi aña pasa aparentemente nos ministronan ta haya fastioso cu segun Constitucion, traspaso di propiedad (tereno) importante di Pais Aruba mester keda regla via ley (landsverordening). Confronta cu e ‘estorbo’ aki tempo di traspaso di e terenonan di loke awe ta Tierra del Sol a dicidi di pasa e tereno na notario ‘pida pa pida’, den un lista interminable di tur e parcelanan cu hunto ta conforma e tereno total. Y tur esaki pa evita di bay parlamento cu un ley pa legalisa e traspaso. Despues hasta e tiki berguenza ey a kita y a sucede varios traspaso di tereno importante cu negligencia total di Constitucion. Si awendia bo atende mayoria di nos politiconan tocante e asunto aki, probablemente nan no sa mes di kico bo ta papiando.

Di otro banda, tempo cu mester a inventa algo pa gana placa cu otorgamento di tereno comercial via e asina yama ‘maatschappelijke bijdrage’ (aportacion social), a keda sin haci e cambionan corespondiente den e ley di emision di tereno, cu conoce solamente e pago di e suma di erfpacht y nada mas, cu e consecuencia cu di un manera ilegal cada mandatario nobo ta manda bisa un cierto persona o compania ken ta e feliz ganador di e miles di florin cu e mester paga… Miyones a bay asina sin ningun base legal, cu ta implica practicamente e delito di ‘extorsion’ (afpersing). Lastima cu ningun hende a yega di contesta e ministro cu nan no ta paga y ta hiba e caso corte… Asina nos mes ta contribui na mantene cosnan completamente for di sla den nos sistema gubernamental,unda negligencia di Constitucion ta bay acompaña pa ignora creacion di base legal ora esaki ta necesario.

Banda di tur esey nos ta mira e fenomeno cu ultimamente a haya un par di capitulo nobo, esta di leynan nobo pa cual probablemente no tin ni base organisatorio, ni financiero pa ‘make it happen’. Asina a bira un tradicion tambe den e pais aki pa crea un monton di ley inutil, pasobra no lo tin ehecucion en todo caso. Asina nos a haya un ley di financiamento di partido politico cu a muri promer cu el a nace, ley di Ombudsman, ley di cacho, ley di seguro di pension pa sector priva sin supervision, perhudicando miles di trahador pasobra nan doño di trabao no ta paga, etc.

Di e manera aki e presidente di CAft a dal e clabo riba su cabez cu su oservacion tocante nos tradicion, pero posiblemente e no por a imagina e mundo di desorganizacion premedita cu tin tras di e creacion di tradicion devastador den nos sistema gubernamental.