Den nos ultimo edicionnan nos a dedica atencion na e consehonan di Raad van Advies riba diferente aspecto importante pa un desaroyo economico sano y resiliente. Den esey a trata primeramente di trece dilanti loke e Conseho a duna como conseho, pero banda di esey nos tin un opinion propio riba kico ta parce nos lo necesario y lo factible pa haci. Laga nos limita nos mes aki na e consehonan riba tereno di seguro social y di nos sistema fiscal, cu a sali den nos edicion di ayera y awe.

No cabe duda cu un reforma sensato den e dos areanan aki actualmente no ta solamente deseable, sino mas bien necesario y urgente. Nos por sigui manera nos ta bay awor, pero na dado momento e sistema ta bay pega, y awor mas rapidamente cu pronostica anteriormente, pa via di e consecuencianan di e pandemia cu a cambia e panorama pa nos sistema di seguro social drasticamente. Mientras nos por pensa riba sistemanan fiscal cu ta menos un peso o estorbo pa negoshi, e problema principal di e momento aki ta cu nos mester haci mes hopi cu menos entrada… y esey no ta bay. Nos no por keda mantene un sistema di seguro social, cu naturalmente ta deseable, pero mester ta pagable tambe. Y nos por cuminza pensa riba otro manera pa cobra belasting, pero tin un maximo cu bo por cobra. Si ta cobra mas, bo ta castigando bo comunidad na un manera cu e ta bin back pa bo, pa e politico di momento na promer lugar… Es decir, con cu nos kier cobra, nos no por paga cu placa cu nos no tin, o manera e Hulandesnan ta bisa: “Het moet uit de lengte of uit de breedte komen.”

Awor, kico realmente ta e limitenan na e momento aki? Pa esey nos ta bay un rato na e situacion promer cu Covid-19 a bin di bishita, y no kier bay mas… E proyeccion pa 2020 tabata cu gobierno lo a haya algo mas cu Afl. 1500 miyon na entrada, mientras cu AZV y SVb hunto lo a haya Afl. 827 miyon y gasta Afl. 820 miyon. E beneficio chikito lo tabata pa SVb mientras ainda gobierno tabata premira un subsidio modera na AZV pa e aña aki. Esaki ta suma na un Afl. 2.340 miyon cu sector colectivo, limita na e tres entidadnan aki, ta haya di un GDP di alrededor di Afl. 5.849 miyon, cu ta e calculacion usa den presupuesto. Esaki ta indica cu e sector colecivo aki ta haya 40% di e bolo nacional cu yama GDP. Kico ta e cambio grandi awor? Cu nos GDP pa e aña aki lo cay, segun calculo di Banco Central cu gobierno ta usa, na casi 2.000 miyon florin menos. Si e gastonan di gobierno a subi na 2020 na mas di 2.100 miyon, y AZV y SVb no baha gasto, anto nos ta cerca di 3.000 miyon florin di gasto di e sector colectivo aki, riba un GDP di mas o menos Afl. 3.900 miyon… Tin dos manera di saca asina hopi placa di un economia asina reduci: masacra bo ciudadanonan of… fia placa. Basicamente e ultimo ey ta loke nos ta haciendo e aña aki, pero ta obvio cu nos no por sigui fia den e añanan venidero di e manera aki. Mientras tanto, nos lo kier keda gasta mes hopi na AZV y SVb, pero ya nos a mira cu a cuminza baha gasto den AZV, aunke ta trece esaki como un medida cu ta Hulanda a pone nos guli, pero si nan no a hacie, nos lo a sigui gasta placa cu nos no tin, pasobra nos tin miedo di bisa esey? E conclusion na cual nos ta yega ta cu lo mester bin un reduccion di gasto drastico den e sector colectivo, unda na promer instancia nos ta kere cu e reduccion lo mester bin di gobierno, pa salba mas tanto posible bo seguro medico y pago di pension.

Esaki ta crea un situacion special tambe pa e plannan pa un reforma fiscal. Den tempo di properidad ta mas facil pa ehecuta cambio pasobra tin lugar pa maniobra y compensa eventual experimento cu no resulta. Awor no tin ‘room for error’. Esey no ta kita cu por cuminza kita e impuestonan cu ta costa hopi placa y no ta trece casi nada aden, manera zegelbelasting, cu ademas ta costa e ciudadano tempo y placa pa busca. Algo idiota cu den e tempo moderno aki tin peticion cu ta bay sin zegel y otro cu mester. Igualmente e numbernan di auto cu ta keda asina djis pasobra tin hende liga na e partido corecto cu ta gana placa cu e cos aki? Importante lo ta e proposicion di concentra e impuestonan indirecto (BBO, BAZV, BAVP) hunto cu impuesto di importacion pa cobra ‘na porta’. Esaki lo significa un simplificacion enorme, unda e sistema actual anticua di tarifa di impuesto di importacion – cu por ehemplo 22% riba mueble, herencia di nos pasado den Antiyas – tambe por desaparece.

En todo caso, den tur cos cu ta pensa di haci o cambia, mester tene na cuenta e enorme perdida di poder di compra, sigur entre esnan cu e cartera mas plat. “Uit de lengte of breedte”, nan ta esnan cu ta haya mas golpi.