Nos por a ripara ultimamente varios intento pa stimula crecimento economico. Tabatin varios iniciativa, entre otro di ministerio encarga cu asunto economico, specificamente cu paisnan importante den nos region, manera Panama y Colombia. Tambe tin interes mutuo pa mehora lazo economico cu Venezuela, pero esey no lo por conta cu nos entusiasmo, mirando cu keto bay e pais ta sufri bao di e dictadura mas descabeya cu Latino America a conoce, y lo mester vigila bon kico si y kico no ta loke por haci cu e pais ey. Pero nos ta laga esey pa despues.

E dos paisnan menciona ta e partnernan comercial regional mas fuerte cu nos tin. Amplia colaboracion economico cu nan ta parce un paso logico. Sin embargo, ta importante pa tene na vista cu den e relacionnan aki e situacion permanente ta cu nos por busca posibilidad pa amplia y diversifica nos importacion, pero no tin tanto di ofrece como producto di exportacion. A corto plazo sigur nos no ta mira cambio den esey. Lo tin otro cambio cu por faborece nos posicion economico? Nos por a ripara tambe cu tin un posible cambio na caminda na e compania di maneho di nos zona franca, cu recientemente a haya un board di supervision completamente nobo. Nos por imagina cu esey no ta sucediendo pornada, pero cu tin plan den preparacion. Y lo ta birando tempo, pasobra pa varios aña caba no ta mira mehoracion den operacion y logro di e compania aki. No cu nos ta mira cifra concreto di esey, pasobra manera tanto empresa estatal Freezone Aruba tambe tin su cuentanan actual warda como un secreto. No ta pornada nos ta bisa regularmente cu si gobierno ta interesa di berdaderamente hiba un politica transparente, nan cuminza pone tur cuenta anual di tur e entidadnan aki na disposicion di publico. Nos sa tambe cu nan no ta bay hacie, djis pasobra nos ta comenta riba esaki. Pero esaki ta un forma di transparencia cu no ta costa niun cent preto pasobra tur e documentonan ey ta existi caba den forma digital. En todo caso, e situacion actual ta haci cu nos no por suprimi un sonrisa sarcastico ora nos ta bolbe tende un o otro mandatario gaba nan ‘transparencia’.

Pero ban bolbe na e tema principal; kico mas actividad den zona franca por significa pa nos y con pa yega na esey. Un di e posibilidadnan cu na diferente ocasion a trata di desaroya ta e establecimento di empresa den zona franca cu ta probecha e posicion di Aruba como parti di Reino pa trece parti di e cadena di produccion na Aruba, pa despues por exporta pa Hulanda, y Europa. Net esaki nunca a bira un exito pasobra for di Europa mes a pone un paro na e desaroyo aki. Esey tabata e caso di e proceso parcial cu tabata tuma lugar na Aruba cu producto manera aroz y sucu, cu pareu cu esaki a yega na un volumen considerable, a tuma medida. E experiencia cu e maneho Europeo ta cu nan ta dispuesto pa gasta algun miyon euro pa stimula e islanan liga na pais di Union Europeo pa nan colabora mas cu otro, den cuadro di OCTA, pero na momento cu un teritorio ta bira base pa un empresa di un tercer pais cu pretension di exporta pa Europa, e tono di e musica ta cambia…

Naturalmente esaki no ta e unico motibo pa e existencia dificil di e zona franca den e ultimo decadanan, tabatin otro cu tin di haci cu e hecho cu e paisnan grandi den nos region mes tin nan zona franca, pues pakico bin Aruba? Tambe mester considera e manera con ta organiza fluho di comercio awendia. Por ehemplo, si un compania riba nos continente ta busca mas comercializacion den nos region, talvez crea un deposito na Aruba den zona franca no ta resulta asina faborable, pasobra e transporte di distribucion ta keda mes problematico cu haci esaki for di e pais original mes. Por tin mas aspecto ainda cu a contribui na e situacion no rentable di e empresa di zona franca; mas importante ta pa tende di gobierno pakico aparentemente nan ta kere cu di algun manera por reactiva e empresa cu varios observador tabata considera moribundo.

E caso di zona franca ta trece nos tambe riba e tema mas general di falta di producto di exportacion. Basicamente no a bin cambio den e situacion local, unda nos nivel di salario, y nivel di prijs tambe, ta haci nos inatractivo pa establece cualkier actividad economico di produccion, sea industrial o agricola. Den e sentido ey tin mihor alternativa den henter e region rond di nos. Pero, no ta pornada nos exportacion, loke nos ta gana divisa cune, no ta producto sino servicio… Y den e ramo aki no ta solamente turismo por florece. Na 2006 caba nos a haya como pais e recomendacion di un estudio di un agencia di Banco Mundial/IMF pa nos enfoca por ehemplo riba turismo medico y educacion halto. Desde e tempo ey no a pone presion pa logra algo mas riba e terenonan aki. Ta esakinan ta actividad cu ta duna empleo bon paga, envez di trece mas peon di e paisnan den nos region. Nos a yega di tende hende papia di ‘kenniseconomie’ y nos ta completamente di acuerdo, pero haci un esfuerzo anto pa yega na actividad economico cu ta brinda salario halto, na hende cu bon educacion… Por ta cu net aki nos tin un problema…?