E prome foro di Caribbean Sustainable Development Forum unda mas cu 25 paisnan y teritorio for di Caribe a participa a tuma luga na Aruba. Remarcabel ta cu esaki no a ricibi mucho atencion. E foro ta bin for di Nacionnan Uni y ta financia cu placa di ministerio di Asuntonan Interior di Hulanda.

E importancia di e foro aki ta cu e ta bin for di e acuerdo di Paris riba e pasonan cu e paisnan miembro di UN mester tuma pa combati e efectonan di e cambio di clima. Aruba tambe a mara su mes na e acuerdo aki por medio di Reino. Durante e evento ey a yega na un conclusion cu mester tin algo special pa Caribe y siguramente e islanan/teritorionan desaroyo, yama Small Island Developing States (SIDS). Hulanda a financia e foro aki pa motibo cu durante nan campaña pa bira miembro di e UN Safety Counsil, nan a priminti di sostene e SIDS di Caribe pa yega e metanan sostenibel cu UN a pone.

E SIDS no ta contribui relativamente hopi na e cambiamento di clima. Sinembargo nan lo sinti e efectonan mas lihe y pa algun e impacto lo ta hopi mas grave.

Coral den peliger
Pa motibo di e foro, minister di Asuntonan di Interior y Reino, Ronald Plasterk (sinta riba potret), a bishita Aruba na comienso di e siman aki. Riba e prome dia di e foro, e mandatario a haci e pregunta kende den Reino ta responsabel pa e calidad di coral. Pasobra pa e parti di islanan di BES Hulanda ta responsabel, e ta indica, y pa Corsou ta Corsou, pa Aruba ta Aruba etc. Sinembargo e ta remarca cu no tin niun instancia of pais cu ta tuma e responsabilidad completo. Pues si un pais ta haci algo pero e otronan no, esaki lo keda tin consecuencia pa e coral den henter Reino. Pa motibo di esey minister Plasterk ta urgi pa bin cu un grupo di trabou unda tur paisnan ta representa a bin cu un maneho colectivo pa maneha e calidad di coral.

E tema di coral ta hopi importante pa e islanan Caribense den Reino pa motibo cu nan ta un ‘nursery’ pa pisca y otro organismo cu ta sumamente importante pa conserva e bioversidad maritimo. Si no tin coral, e ta un sla duro no obstante pa nos medio ambiente pero tambe nos economia, entre otro turismo y piscamento. E calidad di nos coral ta asina deplorabel a resulta riba e foro, cu tin pruebanan awor cu den e proximo decada ta resta casi nada. Cual tin, manera menciona, un impacto desaster pa Aruba y su turismo, y tur e islanan Caribense den Reino.

Punta Cana
Un di e miho ehempelnan for di Caribe mes cual a wordo presenta na e foto, ta e proyecto na Punta Cana, Santa Domingo. Akinan desaroyo turistico a bay man den man cu proteccion di naturalesa y medio ambiente. Representante di e grupo aki, Francisco Rainieri (riba potret), a duna ehempelnan con nan a ehecuta durante 20 aña. Pasobra no tabatin un maneho central sea reglanan for di gobierno pues nan mes a bin esaki. Por ehempel edificionan turistico den e area ki no mag di ta mas halto cu 17 meter, cual ta e haltura di e palonan di coco. Esaki e ora a bira despues un regla di gobierno. Pa e construccion di e edificionan nan ta uza material natural, cu nan mester a kap pa crea espacio.

Tambe nan a bin cu un sistema di recicla awa sushi 100% anto uz’e pa e golf course. Ademas nan ta recicla e desperdicio di e condominio nan y yuda restaura e coralnan, hasta replanta nan den areanan unda nan ta den mal condicion. E ehempel di Punta Cana ta mustra ey ora con un grupo priva por pusha sostenebilidad ora ta falta un maneho cla y inversion for di gobierno. Tur otro desaroyado den e area aki awor mester tene cuenta cu locual e grupo aki den pasado a determina.

No por warda mas
Un experto den economia di cambiamento di clima, Frank Ackerman, a bin cu e ponencia interesante: cambio di clima ta tumando luga y ‘wait and see is not an option’. Ta p’esey mester tuma accion awor, e ta bisa. E foro a dura 3 dia unda hopi experto a discuti den gruponan di trabou e accionnan cu mester wordo tuma pa realisa e metanan di sostenibelidad. E ultimo dia a keda presenta e prioridadnan pa tuma accion entre 2017 y 2018 den un documento yama ‘Aruba Commitment’. Nan ta 10 prioridad total. Manera envolvimento di empresanan, energia genera for di fuentenan natural siguro y pagabel pa hende pober, calidad di awa potabel, preservacion di coral y bida maritimo, conservacion di naturalesa, agricultura organico. Den e siguiente edicion di Bon Dia Aruba lo elabora mas riba e prioridadnan aki.
E foro lo tuma luga cada 2 aña.