E premio Nobel di kimica tabata pa dos investigadonan riba diaranson door di un heramienta di edicion di genes cual e revoluciona e ciencia na proporciona un forma di altera e ADN, e codigo di bida, tecnologia cu ya e ta wordo utilisa pa trata di cura un serie di enfermedadnan y cria miho cosechanan y ganado.

Emmanuelle Charpentier di Francia y Jennifer A.Doudna di Merca a gana door di desaroya CRISPR-cas9, un tecnica hopi simpel pa cora un gen den un luga specifico, lo cual ta permiti e cientificonan na opera den fayo nan cu ta den e raiz di hopi enfermedadnan.

“Tin un enorme poder den e heramienta aki genetico” Claes Gustafsson, presidente di e comite Nobel di kimica, a bisa. Ta hibando mas di 100 test cliniconan pa studia e uzo di CRISPR pa trata enfermedadnan heritario y “hopi ta basta prometedor”, Victor Dzau, presidente di Academia Nacional di Medicina, a bisa.

E trabou tambe a habri e portanan di algun cuestionnan etico: ora e edicion a lansa despues di e nacemento, e alteracion ta limita pa e persona aki. E cientificonan ta te,e di e uzo indebi di CRISPR pa haci “babynan di diseño” na altera e ovario, embryo of spermatoziodes, cambio cu por pasa na e generacion di futuro.

Gran parti di e mundo a haya sa cu CRISPR den 2018. Ora cu e cientifico chines He Jiankui a revela cu e a yuda crea e prome babynan edita geneticamente di mundo, pa trata di crea resistencia na e infeccion cu e virus di sida. Su trabou a wordo denuncia manera experimentacion humano insigur y a ser condena den prizon na China.

Den september, un panel internacional di expertonan a emiti un informe bisando cu e ta demasiado pronto pa purba e experimentonan pasobra e ciencia no ta lo suficientemente avansa pa garantisa e siguridad. “Pa por edita genes di manera selectivo ta nifica cu bo ta hungando ta Dios den algun manera” a presidente di Sociedad Mericano di kimica,Luis Echegoyen a bisa, profesor di Universidad di Texas El Paso.

E Dr, George Daley, decena di Facultad di Medicina di Harvard, a bisa “E tecnologianan nobo diariamente ta presente e dicotomia aki : ta existi un inmenso potencial pa e beneficio humano, specialmente pa e tratamento di enfermedadnan, pero tambe e riesgo di un aplicacion incorecto”

Sin embargo, e cientificonan a scoge universalmente e gran potencial cu e edicion di gene tin pa e patentnan awo. “ No tin niun otro aspecto di investigacion bio medico cu no a ser toca door di CRISPR” , cu a ser utilisa pa diseña miho cultivonan y trata di cura enfermedadnan humano manera anemia, e infeccion door di VIH y e formanan heditario di ceguera, Dr Kiran Musunuru, un experto den genetico di e Universidad di Pennsylvania a bisa, cual ta investigando den enfermedadnan cardiatico.

Dr Francis Collins, ken a dirigi e impulso pa saca e genoma humano, a bisa cu e tecnologia “a cambia tur cos” tocante con aborda e enfermedad cu un causa genetico. “Por trata un liña directo desde e exito di e proyecto di e genoma humano hasta e poder di CRISPR-cas pa realisa cambionan riba bukinan di instruccionnan” Collins, director di Instituto Nacional di Salud Mericano a bisa, ken a yuda financia e trabou di Doudna.

Ta di 4 biaha den e 119 añanan di historia di premionan cu un Nobel di cientificanan exclusivamente di hende muhe. Charpemtier, lider di 51 aña di e Unidad Max Planck pa e ciencia di e Patogeno na Berlin, a bisa cu si e ta considera su mes prome cu tur cos un cientifico, “e ta refleha e hecho cu ciencia ta bira mas moderno den envolucra mas hende muhe manera lider”. “Mi ta spera cu ta keda mantene of incluso cu lo desaroya mas den e direccion aki” el a bisa y tambe a agrega cu e ta mas “ e ta tuma mas curashi di ta un hende muhe den e mundo ciencia cu un homber den e mundo di ciencia”

3 biaha un muhe a gana e Nobel di ciencia su mes: esaki ta e prome biaha cu un ekipo di solamente hendenan femenino ta gana un premio di ciencia, den 1911. Marie Curie tabata e unico receptora di e premio di kimica, mesun cos cu Dorothy Crowfoot Hodgkin na 1964. Den 1983, Barbara McClintock a gana e nobel di medicina.

E investigacionnan revolucionario realisa door di Charpentier y Doudna a wordo publica na 2012, loke ta haci cu e descubrimento ta algo hopi reciente en comparacion cu hopi otro investigacionnan ganado di Nobel, cual menudamente ta ser honra solamente despues cu a pasa decadanan.

“Mi mayor speransa ta cu e wordo utilisa pa haci bon, pa descubri misterionan maraviyoso den biologia y pa beneficia humanidad” Doudna a bisa, ken ta afilia na e Universidad di California,Berkeley y ta ricibi un pago di e Instituto Medico Howard Hughes, cual tambe a sostene e Departamento di Salud y Ciencia di The Associated Press.

CRISPR tin e potencial di ser utilisa pa diseña matanan cu ta produci mas oxigeno o cu ta resisti cambionan extremo climatico, dunando e investigadonan e oportunidad di “aborda e problemanan urgente cu humanidad ta enfrenta” E Board Institute, dirigi conhuntamente door di Howard y e MIT, tabata den un lucha hudicial cu e ganadonan di Nobel door di e patente di e tecnologia di CRISPR y hopi otro cientificonan a haci un trabou importante na respecto, pero Doudna y Charpentier a ser ganado cu premionan pa converti den un heramienta facil di uza.

Feng Zhang, e cientifico di Broad Institute mas conoci pa e trabou ey, no a haci niun comentario tocante e premionan, pero e director di Broad, Eric Lander a manda un mensahe di felicitacion riba Twitter na e ganadonan. Otro cientificonan di edicion genetico di Broad, David Liu a señala riba Twitter cu e articulonan di investigacionnan fundamental di e ganadoranan na aña 2012 a wordo cita mas di 9.500 biaha o aproximadamente un biaha cada 8 ora.

E nobel ta bin cu un medaya di oro y 10 miyon di corona (mas di 1.1 miyon dollar ), cortesia di un legado cu a laga haci mas di un siglo na e creado di premio, Alfred Nobel, inventor di e dinamita. Riba dialuna, a ortoga e Nobel di Medicina pa e descubrimento di e virus hepatitis C cual ta devasta bo higra. E premio di fisica di diamars a honra e avancenan di comprension di e buraconan preto. E premionan di literatura, paz y economia lo wordo entrega den e proximo dianan.