Den e edicion di e siman aki, atencion pa e verbonan cu nos a hereda di Hulandes, y e particularidad y peculiaridad cu esey a trece cune. Den uso di e verbonan cu a hereda di Spaño/Portugues tin bastante claridad con ta usa esakinan, tambe den e diferente tempo cu nos conoce den nos gramatica. E herencia Hulandes, sin embargo, ta otro cuenta.

E asunto aki, di e uso di verbo Hulandes, tin diferente banda. Un ta cu tanten nos ta usa e verbo den forma di presente o pasado reciente, e no ta duna problema. Por ehemplo, nos ta bisa cu ‘polis ta los algun tiro di advertencia’, o ‘a los tiro di advertencia’. E problema ta bin ora ta usa e forma Hulandes di pasado (voltooid verleden tijd, o e formanan di preterito na Spaño), unda e persona of otro actor denun frase ta pasa di ‘sujeto’ pa ‘objeto’ (di persoonlijk voornaamwoord pa lijdend voorwerp). E ora e frase, di mesun contenido, ta cambia di structura: ‘algun tiro a wordo gelos pa (door di) polis’. Esaki a hiba nos na adopta tambe e forma Hulandes cu ta cambia e verbo poniendo e ‘ge’ dilanti di e verbo original, mientras e parti patras di e verbo Hulandes nos no ta toca mes. Por ehemplo: e verbo Hulandes ‘lassen’ ta bira ‘gelas’ y no ‘gelast’ manera na Hulandes.

Esaki, e uso di e ‘ge’, ta un forma unico di Aruba, pasobra na e otro dos islanan no ta aplica esaki. Aya e forma di expresa e mesun mensahe ta cu ta usa e palabra ‘di’ pa indica e forma di pasado aki. Por ehemplo: “E kas a wòrdu di fèrf”. Na Aruba: E cas a wordo geferf, aunke tin otro forma pa bisa mesun cos, cu por mas facil gana premio di beyeza, pero di esey djis aki algo mas.

Ta di comprende cu no ta facil pa sinti bo comodo cu e tipo di construccion aki, cu ta mustra bastante artificial. Y esey tin su motibo pasobra nos ta purba di añadi un forma aheno na e mayoria den nos ‘maneho’ di verbo. Ademas cu e forma di aplica e variante Hulandes cu e ‘wordo’ a haya su caminda tambe pa e verbonan di origen Spaño/Portugues. Asina nos ta haya e construccion un poco straño, cu “un persona a wordo asesina”. Di antaño, promer cu e uso di ‘wordo’ a bira asina popular, tabata usa e forma Spaño/Portugues di ‘ser’. Por bisa anto: “e persona a ser asesina”, aunke cu mesun facilidad por aplica e forma directo na Papiamento, cu ta di tur tempo: “A asesina e persona”. Ta posible pa skirbi texto grandi na Papiamento cu ta gramaticalmente solido y corecto, sin hamas usa e palabra ‘wordo’ un biaha…

Tambe nos tin un herencia chikito di palabra Ingles, unda nos ta haya e mesun fenomeno di aplica e forma cu ‘wordo’ hunto cu e adicion di e ‘ge’ na e verbo, cu no ta briya pa beyeza. Kico pensa por ehemplo di un palabra manera ‘welder’ cu pa cuminza no ta un verbo den e idioma original, sino un sustantivo; e verbo ta ‘to weld’. Pero enfin, pa nos el a bira un verbo, y nos ta usa esaki, por ehemplo: “Bo mester laga welder e cos ey”. Pero nos mester bisa: “Si, mi a hay’e back gewelder pero e no a keda bon”? Realmente, no tin un forma facil pa integra e tipo di fenomeno aki, y loke nos ta haci hopi biaha ta busca un forma pa ‘pasa rond’ di e asunto. Esey ta posible tambe, si nos ta sigui e forma directo evitando e ‘preterito/voltooide tijd’ mas tanto posible den e tipo di caso aki. Pa relaciona esaki cu actualidad: Si bo ‘post’ algo riba Facebook, bo ta bay bisa cu ‘e mensahe ta gepost’? En todo caso bo no ta bay usa ‘posted’, berdad? Recomendacion: ‘Mi a post e mensahe; evita usa: “e mensahe a wordo gepost”.

Tin otro aspecto cu ta interesante pa toca aki. Esey ta cu tin verbo Hulandes cu a haya un version “Latiniza” o en todo caso mas di acuerdo cu e base Latin di nos Papiamento, cu no ta duna e problema di e ‘ge’ pasobra e no ta necesario mas. Ehemplo di esaki ta ‘lesa’, cu sigur tin relacion cu Hulandes (lezen), pero ‘lesa’ pa nos facilmente ta pasa di incognito meymey di e verbonan berdaderamente di origen Latin. Otro asina ta ‘placha’, cu a bin di Hulandes: ‘pletten’ pero den su forma den Papiamento ta ‘fit in’ sin problema. Un ultimo den e serie aki: ‘kinipi’, di e verbo ‘knijpen’. E ‘adaptacion crioyo’ a haci cu ta innecesario aplica e forma Hulandes.