Aruba tin practicamente 40 aña riba su mes ta nabega riba un oceano, pero unda e isla ta bayendo? Kico ta percura cu e boto por ta solido den tempo di turbulencia? Esaki ta un ilustracion cu ta mustra cu pa Aruba bay e rumbo cu kier bay, mester tin un direccion cu a fiha hunto y institucionnan estableci pa por yega e destino cu kier. Pasobra sin esakinan, e forma con ta nabegando ta determina e destino. Ta ‘Nation Building,’—Construi Nacion—lo percura pa e institucionnan ta na nan luga pa dirigi e pais den e direccion desea.
Esaki ta e mensahe cu Economista di Desaroyo, Suzette ‘Suzee’ Dumfries a presenta na Universidad di Aruba. Dumfries, di Aruba ta un economista di desaroyo y cultura, cu ta dedica na crea economianan resiliente, y arquitecturanan social y cultural. Cu un grado di Harvard Kennedy School, su enfoke ta riba Desaroyo Economico Sostenibel, Inclusion Economico y Empoderamento Economico. Su clientenan ta inclui gobiernonan, companianan y comunidadnan. Desde 2022, Dumfries ta dirigi su mes tambe pa empodera personanan individual pa traha, sostene y preserva rikesa generacional den e contexto di elimina e buraco den conocemento financiero cu ta stroba comunidadnan pa beneficia di desaroyo y crecemento economico. E experto den ‘Nation Building’ a traha entre otro cu Dubai pa lanta su industria turistico, y tambe cu otro pais manera Barbados, Islandia, Singapore cu a mira un desaroyo cu no tabata pa casualidad. Nan a haya nan forma delibera basa riba vision, structura y un compromiso determina pa futuro di nan poblacion.
Suzee Dumfries a bisa cu Aruba tambe merece mescos. El a splica di con e diseño di institucionnan ta importante, y con paisnan exitoso ta probecha di strategia, innovacion y bon gobernacion pa sigura resiliencia y prosperidad. “Pa Aruba, e pregunta ta urgente. Cua ta e institucionnan cu falta, cua ta e structuranan cu mester keda reforsa y con nos por taha riba e fundeshi di un nacion capaz pa wanta cualkier desafio.
Universidad di Aruba a logra yena e sala pa e presentacion di Dumfries, cu a inclui ex gobernantenan y ex parlamentarionan pero tambe miembronan di comunidad, incluso notarionan cu a responde na e invitacion, pa asina por haya un idea con miho confronta e clima economico/politico mundial actual. Tur cu e mesun preocupacion, esta con Aruba ta prepara pa un futuro asina. “Futuro di Aruba ta fragil y mas cu nunca mester di institucionnan y structuranan fuerte y resiliente, basa riba strategianan cu por forma Aruba den un cas fuerte, husto y uni, unda nos hendenan, economia y cultura por prospera.”
Dumfries ta convenci cu e topico di Nation Building merece su luga na Aruba. “Aruba a dicidi pa bira autonomo. Pero cua ta e direccion cu a dicidi riba dje? Un cos ta pa refleha, pero mas importante ta pa confronta nos mes cu e pregunta si e direccion cu ta bayendo por sigui asina? Of mester pensa riba un direccion diferente?” For di e perspectiva di ‘nation building,’ e contesta ta simpel. “Si nos no cambia direccion of bira hopi cla unda nos kier bay, nos lo yega unda nos ta bay. Si nos no cambia nos rumbo, nos lo yega unda nos ta bayendo.”
Segun Dumfries, Aruba tabatin hopi suerte. Nos tabata liber pa nabega den Reino, pero awor nos mester tin un barco. “Pero e barco mester ta suficiente fuerte pa hiba nos unda nos kier bay. E futuro ey mester ta uno cu nos tur kier forma parti di dje. Y no por dicidi riba e direccion sin un dialogo nacional, pa asina tur hende compronde e direccion. E futuro ey mester percura pa beneficio pa tur hende. E pregunta e ora ta ‘con.’”
E topico di e rijkswet supervision financiero ta cuadra den e discusion aki, segun Dumfries, ya cu e autonomia di 1986 a ‘nabega’ den un direccion cu a rekeri creacion di otro institucion cu netamente por mina e mesun autonomia ey. “Pues ta mescos cu ta den lama y tin un tormenta na caminda. Ami ta determina e rumbo pero cua e ta compas cu mi tin, cua ta e mecanismo mi tin pa midi e bientonan duro. Esey ta locual Aruba mester enfoca riba dje e siguiente 10 pa 40 añanan.”
Nation Building ta un ciencia, cu ta e diseño institucional y practico di un pais, cu ta enfoca riba futuro. Ehempel ta desaroyo sostenibel, pero no ta papia di e otro sector. A pesar cu tin hopi tempo ta papia di diversificacion, te ainda no a pone un institucion riba pia pa realmente traha riba diversificacion. Si berdad kier ta independiente di energia fossiel pa 2030, mester tin institucion, maneho cla pa carga e proceso. E institucionnan aki ta di educacion cu mester prepara pa ehecuta un proceso asina, esta por ehempel e ingenieronan di futuro den luz di e obhetivo ey. Ainda Aruba no a haci esaki. Al contrario, Aruba a crea institucionnan manera EPB, EPI, un ATA tur pa sostene turismo. No tin un modelo similar pa cualkier otro industria cu kier lanta. “Ta un cos pa papia y desea, otro ta pa tuma accion. Nation Building ta nifica pa tuma curashi pa tene un dialogo nacional, pa determina unda nos como Arubiano kier bay y kico nos identidad mester ta.”
Bon Dia Aruba lo publica mas di e combersacion amplio cu Suzette Dumfries, kende ta mas cu dispuesto pa yuda Aruba hiba e dialogo necesario pa desaroya e strategianan na tur nivel, for di individuonan te na Gobierno pa fortifica e pais y hacie resiliente.



