Den nos edicion di ayera un resumen di e rapport di Conseho Social Economico (Sociaal Economische Raad; SER), unda e puntonan principal problematico di gasto di personal di gobierno ta haya atencion. Un serie di topico cu no ta nobo, pa varios decada e ‘malesanan’ aki di gobernacion ta tema di debate y di intentonan den pasado pa streamline aparato gubernamental.

Desde 1986 por bisa cu practicamente no tabatin exito grandi di registra, y na 2021 riba tur e factornan negativo no ta mira avance, ni den e departamentonan cu a reorganisa, mucho menos den esunnan unda ni sikiera a yega na esey. Tin algun excepcion favorable unda por ripara cu e servicio na publico a mehora, producto di un maneho mas estricto, apoya pa mehoracion di informacion digital. Nan ta muestra palpable cu ta posible pa reforma e departamentonan di gobierno. Pregunta ta anto pakico esey no ta sucede? E contesta tambe nos sa. Esey ta cu pa gran mayoria nos mandatarionan no ta interesa den berdaderamente mehora servicio den nan departamentonan. No comprende nos malo, si bo bay puntra tur lo bisa cu nan ta completamente pro, pero ora nos bay wak despues kico ta haci cu e supuesto bon intencion expresa ey, lo ripara cu e ta mas bien un expresion gratuito,sin ningun concretisacion den plannan cu ta mira implementacion.

E motibonan pa no mishi cu nada tambe ta conoci: e mandatario cu na su entrada caba ta anuncia cu e ta bay pone cuchiu den malfuncionamento di su departamentonan, ta cuminza cu un guera cu e empleadonan publico den su ministerio, cu probablemente e no ta bay gana. Esaki tin varios causa. Un di nan ta cu reorganisa un departamento bon ta costa placa, y mester bay ‘lobby’ cerca su propio partido o colega partido den un coalicion pa haya fondo pa un proyecto, cu ta tuma tempo pa haci esaki bon. E perspectiva ta cu e mandatario mester ta contento si dentro di su periodo di gobernacion e ta logra cana henter e trayecto di reorganisacion, pa den e siguiente campaña e por presenta su prestacion como muestra di su eficacia. Envez di gana voto e lo ta tene cuenta di e votonan cu e lo perde di e empleadonan y nan famia cu a perde nan puesto durante e proceso. Pasobra loke casi tur departamento tin en comun ta cu nan tin demasiado personal. Y den tempo economico favorable caba e tema di personal cu mester busca otro carera den sector priva ta un batata cayente, y awor den tempo di crisis grandi esaki no a mehora, al contrario. Sin embargo, esaki ta keda e reto grandi cu gobierno, cualkier gabinete cu goberna den e proximo añanan, lo mester enfrenta.

Un di e aspectonan trata den e rapport di SER ta e absentismo enorme den aparato publico, casi tres biaha mas halto cu den sector priva. Esaki ta principalmente fruto di un sistema di control y vigilancia totalmente obsoleto, cu ta grita pa cambio, pero aki nos ta topa cu e mesun fenomeno di mandatarionan cu tin miedo di tuma e toro na su cacho, y asina e asunto ta sigui putri… Igualmente e asunto di e famoso ‘coordinadornan’, un tipo di ‘corte real’ cu cual mandatarionan ta rondona na nan mes y ta bisa cu sin e hendenan aki nan no por funciona. Esey ta remarcable, pasobra exponentenan di e mesun partidonan politico aki tabata funciona den pasado cu djis algun hende na nan despacho… Ta despues a bin na moda cu mandatarionan mimo cu no por opera sin 30, 40, 50 o hasta mas di 100 hende rond di nan. Claro cu esaki tabata un excusa pa no mester di e apoyo di e departamentonan, y e ministronan a custumbra opera cu un minimo di comunicacion cu nan departamentonan, y a crea asina un duplicacion di funcion halto, uno cerca nan y otro den e departamentonan. Claro cu esaki tambe ta conduci na gasto innecesario, algo no menciona den e rapport, y loke a laga e pregunta sin contesta kico ta bay ta e solucion: o ministronan ta bay back na un staff minimo na nan despacho, posicionando nan empleadonan consehero den e departamentonan, o ta elimina e nivel di maneho den e departamentonan, y ta ‘run’ esaki for di distancia for di despacho di e ministro. En todo caso, no tin motibo pa nos como ciudadano ta paga dos biaha pa mesun trabao, y no bon haci tampoco. Pero tin algo mas: e hecho cu mayoria di e personal actualmente emplea na e despachonan no ta di e categoria ‘consehero experto’. Mas bien nan ta expresion di e cancer di nepotismo unda e criterio mas importante pa nan empleo ta e hecho cu nan ta sea famia o amigo di e mandatario.

Nos tin miedo cu e conseho di SER aki ta bay e mesun ruta cu tur e otronan cu nan a produci, unda e ‘aprecio’ di gobierno ta keda expresa den e ignoracion completo di e consehonan, sin sikiera duna un reaccion riba e rapportnan. E cultura pesimo aki di practicamente ‘lamenta’ cu tin organo di conseho, y cu nan no merece contesta, ta un di e problemanan cardinal di nos sistema y cultura gubernamental. Y no ta mira esaki cambia.