E luna aki nos ta bay haci un aña den e crisis di coronavirus, cu ainda no a termina y ta menaza di ta basta tempo cu nos, y mundo, ainda. Como lugar chikito riba e planeta aki, nos tur durante e aña aki lo a expresa e realidad cu como tal nos no tin hopi cos bao control y lo mester warda pa wak kico e cambionan otro caminda ta trece pa nos. Nos no mester di ripiti e berdad ey, pero di otro banda tampoco nos por bay sinta warda kico ta bay sucede. Nos tin e obligacion, y no solamente pasobra otronan ta pone nos bao presion, pa sali en busca di e cosnan cu nos mes por resolve o stimula. Ademas, segun tempo ta bay pasando nos no por keda den e situacion actual, unda nos ta bibando pa gran parti di placa fia; esaki tambe lo tin su limite, y dentro di poco. Esey ta un punto riba cual por tin consenso grandi, tanto di banda gubernamental como di oposicion. Anto, algo mester sucede.

Pero, bisando esey, y reconociendo esey, ainda nos no a haci nada. Y ora nos sali en busca di solucion pa e problemanan economico cu nos tin, entusiasmo ta bon, pero un dosis fuerte di realismo acerca ta yuda hopi mes. Nos tin un aña den e pandemia aki, y mester admiti cu nos no a avanza den trece solucion contundente pa recupera y amplia nos economia. Esey no ta nada agradable pa constata, y no ta un cuestion tampoco di simplemente culpa esun na timon pa esaki: nos ta confronta e problemanan mas profundo y dificil cu un pais vulnerable manera no isla por topa, y solucion facil vocifera den pura no ta yuda. Nos mester cuminza cu analisa unda nos ta para, pa nos por construi un salida viable di e abismo aki.

Ban cuminza anto cu un promer pregunta: ken nos ta? Nos ta un isla den Caribe, entre e teritorionan di menor tamaño, cu un poblacion extremadamente denso, di por lo menos 110.000 persona riba 190 km2. Nos tin practicamente 600 habitante pa km cuadra, sigur si nos conta tambe esnan indocumenta, cu no ta lastra riba caya pero tin un dak riba nan cabez, aparentemente, y te un aña pasa tabata traha tambe pa mantene nan mes y nan famia na nan pais. Tur esey naturalmente a bin abao aña pasa, y e unico datonan cu nos tin ta e cifranan di e instancianan cu ta duna ayudo alimentario na e personanan aki, entre otro.
Pero pa no desvia di e tema principal, nos ta un isla superpobla, no pasobra nos a haya un invasion di extraterestre, sino pasobra nos a crea, den nos afan pa ta e estelar di turismo den Caribe, empleo den tal cantidad cu nos no por a maneha esey cu loke nos tin na trahador. Nos a bay den un ‘monocultura’ di ‘laga hende bin keda cerca nos’, pasobra esey basicamente turismo ta, y nos a crea un monstruo di labor barata, banda di e sector turistico.

Naturalmente cu cada tanto tempo a bin e advertencia cu nos ta creando un problema pa futuro, poniendo tur cos riba un sector exitoso. “Mester bin cu diversificacion…” nos ta bisando pa cuarenta aña caba. Sin embargo, ki dia nos a sinta keto y pensa kico diversificacion por significa pa un isla cu ta haciendo ‘milagro’ caba? Tin pais hopi mas grandi cu no ta logra diversifica. Ora nos ta discutiendo e tema di diversificacion, cuanto biaha nos ta sinta realisa nos mes cu diversificacion ta significa crea otro sector economico cu ta gana divisa, no cualkier negoshi cu ta habri y ta gana placa riba e poder di compra existente, cu pa gran mayoria a ser genera pa sector turistico. Nos ta haci e distincion aki? Berdad ta cu gobierno a trece algun alternativa dilanti pa gana divisa, y cu lo a significa un ampliacion di nos base economico. Problema ta cu nos no ta mira ningun di nan ta avanza, pasobra e ambiente eonomico internacional den cual nan mester funciona, no ta permiti esey. Esaki ta conta tanto pa e proyecto di cannabis medicinal como pa e refineria, eliminando asina e dos proyectonan principal di gana divisa. Esey ta parti di e realidad: exito economico ta basa riba ‘bentaha comparativo’, punto. Fuera di esey nos a tende un serie di lema o consigna di ‘innovacion’ cu den un aña di tempo no a avanza na nada mas cu esey, lema, aparte di e pregunta si nan lo trece divisa aden.

E conclusion ta cu no tin otro alternativa cu sinta warda turismo bolbe anto? Esey ta parce nos e perspectiva, no cu nos ta desea esey. Por tabatin un otro caminda? Talvez no, pero nos por a purba. Ehemplo: mientras ta bringa un guera insensato pa haya algun dozijn di hende bay pisca cu harpun, gobierno no a percura pa e zona economico exclusivo di 200 miya panort di Aruba bira di nos. E ora bo ta papia pesca… Nos ta mira nos mandatarionan bay hacie? No. Nos punto ta esaki: ni cu bin otro oportunidad, nos lo no ta pensando ‘outside the box’ toch. Keda grita cu mester ‘innovacion’ y no innova nada. Esey sigur no ta yuda.