Nos redaccion a haya y publica e conclusionnan na cual e Comision di Nacionnan Uni encuanto Discriminacion Racial a yega den su rapport mas reciente. Tambe nos a tuma nota di varios reaccion, tanto na Aruba como di exterior. Aki anto nos propio pensamento tocante e rapport aki, cu segun nos impresion a ser skirbi a base di informacion parcial y no ta tuma tur aspecto na cuenta. Por lesa e texto di e Comision den e articulo acompañante den e edicion aki.

Pa cuminza ta parce cu e miembronan di e Comision no ta na altura di e structura di Reino Hulandes, unda en berdad por tuma e posicion cu den nos caso ta trata di un proceso di descolonisacion no termina, pero esey anto tin ‘su pakico y pasobra’. Contrario na Indonesia y Surinam e islanan a opta pa keda den e constelacion di Reino, unda nan tin nan propio gobierno, autonomo den mayoria di asunto cu gobierno ta atende. E derecho di autodeterminacion, di cual e Comision tambe ta papia, ta garantiza den e sentido cu, si un o mas pueblo di e islanan den mayoria ta desea di bira independiente, esaki ta bira realidad. Hulanda no por para e proceso ey. Pero nunca a yega asina leu, ni tempo cu Hulanda a kere di a hunga un wega sabi cu Betico, permitiendo gobernacion propio pa Aruba, a cambio di bira independiente den 10 aña. Aparentemente Betico tabata conoce e expresion Hulandes bon, cu ta bisa cu “die soep wordt niet zo heet gegeten”. Den e añanan despues gobierno(nan) Hulandes a bin haya sa cu gran mayoria di e pueblonan di e islanan ta scucha e gritonan de vez en cuando di algun politico cu ta grita ‘independencia’ pa despues ripara cu e ta para practicamente su so ta grita den bashi. E pueblonan tin mas tino cu cierto di nos politiconan.

Pero, keda den un sistema supra-nacional, algo mas grandi cu e islanan, no por existi sin derecho… y obligacion. Y pa garantiza esaki, tin un capa di gobernacion riba e islanan. Nos no ta nos so den e tipo di construccion aki; cierto di e islanan cu tabata colonia Britanico a keda cu un capa di seguridad den forma di e Corona Britanico. Na 2009 e teritorio Turks & Caicos tabata contento na momento cu e ‘hoger toezicht’ ey a haya su mes obliga di baha henter gobierno di e islanan y laga gobernador tuma tur poder legislativo y ehecutivo pa varios aña, pa despues poco poco restablece e democracia local, cu tabata completamente corumpi, cu e propio promer ministro como hefe di e banda criminal. Claro cu ta di spera cu cerca nos nunca surgi un situacion asina, pero si e surgi, anto hopi ciudadano lo bisa cu ta exactamente pesey nan ta pro pa keda den e constelacion di Reino. E ta tambe un ‘safety valve’ pa ora elementonan criminal logra podera di e aparato publico y actua contra interes di pueblo. Nos por sali mañan mes di Reino si nos kier, y e proceso di ‘decolonisacion’ lo a yega na un fin, y e Comision lo a keda sin trabao, en todo caso pa loke ta concerni nos.

E autonomia, y no independencia, cu nos tin den Reino, tin su expresion tambe riba tereno financiero. Nos gobiernonan ta atende nos asuntonan financiero segun nan ta haya ta bon, te dia e barco pega. Gobierno di Reino semper tin e tarea di balanza entre respet pa e autonomia, y vigila pa nada mas grave sucede, cu por ta contra interes di pueblo. Tuma bon nota cu aki por tin un diferencia di interes di un politico, y pueblo, interes general. E cosnan aki no semper ta bay hunto; no ta pasobra un politico ta grita cu e ta sirbi interes publico, de facto e ta haciendo esey tambe. Pesey tin e capa superior di vigilancia den Reino, loke sigur no ta di agrado di hopi di nos politiconan cu kier tin nan man liber pa haci y deshaci. Awor, nos tur sa ta kico a sucede na nos isla, unda mal gobernacion a surpasa tur limite, y tambe y sigur tur limite di bon asdministracion financiero. Y despues a bin Covid. Y Hulanda, Reino Hulandes, a pone condicion na e ayudo financiero. No pa malvado, pero pasobra nan kier mira mehoracion den administracion di e islanan, si no, aki poco tempo por sucede mesun cos y nos ta den problema atrobe, sin un cent preto na nos nomber pa sostene nos famoso ‘autonomia’. E Comision di Nacionnan Uni ta comete un grave eror pa opina cu Hulanda mester impone ‘ayudo igual, bao condicion igual’ pa tur teritorio den Reino, tambe esunnan cu tin autonomia financiero. Si bo sigui e manera di pensa aki, e no por ta aplicable ‘one way’ ora cos malo sucede, pero tambe den tempo bon. Cu otro palabra, no ta existi autonomia, pero Reino tin un regimen financiero pa henter su teritorio, den tempo bon y malo. Pero esey no ta e caso; nos gobierno ta dicidi kico ta ayudo apto pa nos, cu ta ciudadano Hulandes residencia den e teritorio autonomo Aruba. Tin hende cu mester stop di hiba informacion parcial pa e Comision aki, cu segun nan tarea mester limita nan mes na discriminacion racial, no esaki.