Recientemente Bon Dia Aruba a publica un articulo unda cu a papia tocante un presentacion duna pa Fundacion Alzheimer Aruba, unda cu a trata varios punto di importancia pa e parti di nos comunidad cual tin mester di mas atencion y sosten di nos parti, nos adultonan mayor.

Conhuntamente cu e ayudo di Drs. Melva Croes Yanez, ken ademas di su trabao cu Fundacion Alzheimer Aruba ta un nueropsicologo, Bon Dia Aruba kier yuda conscientisa comunidad tocante e experiencianan cu nos grandinan ta pasa aden y con pa nos yuda nan di e miho manera, sigurando cu nan por tin un calidad di bida conforme na loke nos tur ta merece.

Pa por conscientisa y educa nos mes di e miho manera, ta importante pa compronde cierto puntonan y trece enfoke riba esaki, cual no ta conta solamente pa pashentnan cu Alzheimer, sino tambe pa cualkier topico relaciona cu nan salud.

Diagnostico: Kico esaki ta?

Esaki ta e proceso haci door di un profesional autorisa y competente cu e obhetivo pa determina e origen y naturalesa di un condicion/malesa, mediante un evaluacion extenso di e señalnan, sintomanan y testnan (di laboratorio / clinico p.e.: MRI, testnan fysiologico, testnan neuropsicologico, etc..)

E proceso aki, pa ta confiabel, semper mester tene cuenta cu y mester ta adapta y basa riba e diferencia cultural di expresion emocional y corporal di e cliente/pashent. Esaki ta ensera cu No ta basta di pone un traductor of cualkier hende traduci e comunicacion den un consultorio!

Pakico? Pasobra tin custumber pa un miembro di famia di e cliente of secretaria di e profesional tuma e papel di interprete den entrevista of intake (para-)medico cu e cliente / pashent. E interprete aki cu NO ta profesional adecua, tin e tendencia di comete eror den traduccion cu ta potencialmente peligroso pa traduccion cu ta potencialmente peligroso pa tanto e diagnostico, diagnosis, e bida, cuido, tratamento y guia di e cliente/pashent, despues di diagnosis. Por ehempel door di mal comprendemento.

Diagnosis:

Ora caba cu testnan necesario, e profesional y/of medico lo evalua/analisa e resultadonan pa a lo largo determina e (posibel) causa di e sintomanan observa. Esaki ta resulta den un diagnosis y ta e resultado di e diagnostico.

E profesional ta emiti e resultado di e diagnosis na e cliente of pashent. E profesional/medico ta obliga di:

Splica e resultado(nan) na un forma comprendibel y honesto na su cliente/pashent y/of su representante.

Duna e diagnosis aki por escrito na e cliente/pashent. Esaki ta pa cumpli cu e derecho civico di e pashent/cliente.

E ta sumamente importante pa nos compronde esaki. Cu e conocimento aki, ora di ricibi un servicio for di un profesional medico, nos por sigura cu ta den cumplimento cu nos derechonan, y cu nan ta eherciendo nan trabao y obligacionnan manera mester ta. E ta importante pa nos semper ta sigura cu nos ta ricibiendo un diagnostico cu un diagnosis confiabel.

Importancia di un Diagnostico confiabel y su Diagnosis pa e cliente of pashent, ta por ehempel pa:

Trece claridad den incertidumbre di un cliente/pashent pa su condicion.

Por garantisa un tratamento adecua (si NO ta laat)

Reduci of posibelmente preveni complicacion y/of progresion di e condicion.

Un diagnostico corecto y segun protocol pa por preveni daño causa door di un diagnostico innecesario y/of tratamento incorrecto.

Banda di por elimina incertidumbre cerca e cliente, su representante/famia, etc., e diagnosis tambe lo por habri porta pa oportunidadnan pa contacto cu otronan cu condicion similar pa

sosten, (ehempel: den un centro di dia), un miho automaneho y prognostico con anda cu e condicion den cuido y alaves POR contribui na un miho calidad di bida despues di diagnosis.

Sa pasa cu un diagnosis NO ta corecto. Esaki por tin diferente motibo: Por ehempel, e diagnostico no a wordo haci segun protocol, e informacion cu a wordo suministra no a wordo interpreta correctamente, e material usa ta carece di confiabilidad y no ta tene cuenta cu normanan di e cultura y norma di e cliente, of a wordo interpreta segun e cuadro di referencia cultural di e profesional, etc.

Pakico usa Trastornonan Neurocognitivo y No Demencia?

DSM-5 a wordo introduci na 2013. Por lo general DSM ta para pa “Diagnostic Statistical Manual” y tin su raisnan desde siglo 19. E manual number 5 aki, mescos cu esnan prome cu ne ta wordo dirigi, entre otro, pa scientificonan y conseheronan cu ta determina e estandar y e protocolnan di clasificacion di malesa-/ trastorno nan mental. Tur esnan trahando riba tereno di diagnostico di trastornonan y malesa mental mester tin conocimento di DSM-5 pa por bini cu un diagnosis mas confiabel posibel, hasta discrimina/depersonalisa y hasta abusa despues di e diagnosis.

Desde 2013 e terminologia ‘Trastorno Neurocognitivo’ a bini na vigor pa por reemplasa e termino “De mencia” cu ta un palabra insolente. Es mas, e termino aki NO ta cuadra cu e descripcion di e sintomanan cu ta ser observa cerca e pashent.

Te ainda tin profesional cu ta resisti di usa e termino introduci di “Neurocognitive Disorders” y ta scoge di sigui usa e palabra mahos aki di “DE-Mencia”, cu ta nifica ‘SIN MENTE’. Esaki tin consecuencia pa e diagnosis ya cu si e diagnosis mes ta papia di un hende SIN Mente por spera tambe cu esnan cu mester ricibi e diagnosis, y su ambiente tambe lo comporta nan mes conforme e expresion aki.

Esaki lo por tin como consecuencia cu e cliente/pashent lo no haya e respet y trato di custumber y hasta wordo stigmatisa prome cu e diagnosis. Esaki lo conduci sin duda na stigmatisacion, discriminacion, depersonifacion y hasta abuso / negligencia di esun cu ta sufri di un di e condicionan progresivo aki den su bida despues di diagnosis.

F.A.A. ta sigui lucha pa dignidad di tur esnan cu ta sufriendo di un of otro condicion neurocognitivo y pa nan por ta sigur cu pa F.A.A. tur ta un ser humano cu SI Tin Mente!