Tabata Prome Minister Mike Eman kende a firma e Acuerdo di Paris na 2015, den nomber di Reino. Pero firma un Acuerdo, un tratado, no ta nifica cu e ta implementa. Al contrario, tratadonan a resulta di ta un problema pa ehecuta na Aruba, y e motibo ta semper mescos, esta e falta di capacidad pa traha e leynan necesario.

Asina un experto na Aruba riba tratado, yama cariñosamente como e ‘enciclopedia di tratado’ na Direccion Asuntonan Exterior (DBB) Peter Davidse a bisa Bon Dia Aruba.

Tur tratado tin relacion cu otro, “Nos a pidi medegelding (pa nan conta pa Aruba tambe) pa diferente, incluso esun di Kyoto. Pero tempo di Kyoto Aruba tabatin e refineria cu ta nifica cu di mes no por a cumpli cu e rekisitonan stipula den e tratado.”

Otro expertonan a ilustra si cu como cu Aruba ta chikito, e impacto di e acuerdonan ta pisa mas hopi riba economia. E Protocol di Kyoto a establece obhetivonan ‘top down’ cu si a ratifica e protocol, lo a obliga Aruba pa baha su emisionnan di gas dañino pa medio ambiente. Pero Kyoto, tabata dirigi particularmente pa paisnan desaroya y tabata inclui penalisacion ora cu no cumpli. Den otro palabra, paisnan rico tabatin mas responsabilidad cu paisnan pober of chikito.

E Acuerdo di Paris ta mas stricto, ya cu e ta rekeri tur pais, rico, pober, desaroya of den desaroyo pa haci nan parti y corta e emisionnan di e gasnan cu ta contribui na cambio di clima.

Acuerdo di Paris

A pesar cu no por a cumpli cu Kyoto cu tabata menos stricto, tabata ex Prome Minister Mike Eman kende a firma e tratado di Paris na 2015, den number di Reino Hulandes y Aruba a expresa interes pa e tratado conta pa nos pais tambe.

E Acuerdo di Paris a keda adopta pa mayoria pais rond mundo pa atende cu e problema di cambio di clima y su impacto negativo. Particularmente kier a logra limita e aumento di temperatura global na 1.5 centigrado. Mester bisa cu e ultimo rapport di e Panel di Clima di Nacionnan Uni a bisa cu ya 1.5 centigrado no ta realistico y cu pa motibo di falta di accion, e temperatura averahe na mundo lo aumenta riba 2 centigrado. E efectonan lo ta entre otro un nivel di lama mas halto. Y pa paisnan manera Aruba cu ta depende di turismo, consecuentemente e beachnan ta e atraccion mas grandi, e efecto por ta devastador pa economia di Aruba.

Segun e Acuerdo di Paris, paisnan desaroya mester busca forma pa asisti paisnan mas pober den accion pa mitiga cambio di clima y esfuersonan pa adapta na un realidad nobo, y crea un cuadro pa monitoreo transparente, reportahe entre otro.

Edificionan convencional ta contribui na cambio di clima

Tur esaki ta rekeri si cu paisnan mester cambia nan leynan, for di por reglanan pa companianan, monitoreo cu cumplimento y hasta reglanan pa construccion. Por ehempel, Nacionnan Uni a establece tur cada cinco dia, ta agrega edificionan rond mundo cu ta equivalente na e ciudad di Paris. Hapon ta e pais cu mas construccion. Mita di e edificionan cu mester tin na 2060 ainda mester ta construi. E mayoria di edificionan cu mester keda construi lo ta na Asia y Africa. Construccion na cantidad ta un reto pa cumpli cu e obhetivo di reduci uso di energia for di fuentenan cu ta contribui na cambio di clima y ta dificulta e meta di Acuerdo di Paris. Edificionan ineficiente awe ta bay costa hopi den futuro y sector di construccion mester busca norma nobo pa eficiencia di energia, material sostenibel y miho practica den diseño y construccion. Y aunke e uso di aparatonan electronico ta hunga un papel grandi, e impacto mas grandi ta e sistemanan pa refresca e temperatura paden, miho dicho e sistemanan di airconditioning. E demanda rond di e region pa mas airco, na Aruba tambe a aumenta. Scolnan sin airco na Aruba ta considera un reto pa alumno y docente, por ehempel. Como tal, construccion mester tene cuenta cu e necesidad aki, ademas cu mester percura cu e presion riba energia for di fuentenan no-alternativo ta keda minimo.

Bon Dia Aruba a puntra DOW si tin codigo of exigencia adapta pa cambio di clima pa tur e construccionnan nobo, y ainda no a haya e contesta. Riba dje, Aruba como un isla chikito rondona di lama, mester ta realistico cu na momento cu nivel di lama ta sigui subi e ta bay afecta nos costa y edificionan cerca di lama. Codigo di construccion pues ta djis un di e aspecto di e tratadonan di Nacionnan Uni riba accionnan contra cambio di clima.

Falta di capacidad legislativo

Y ta net eynan ta unda Aruba tin problema. No por a uni na e acuerdonan pa e hecho cu e problema mas grandi ta e asina yama ‘ uitvoeringswetgeving,’ esta e leynan cu ta percura cu un tratado realmente ta keda aplica y implementa. Esey ta nifica cu mester adapta tur e leynan, riba henter e maneho di Aruba, for di ki industria ta permiti te na con ta traha cas y hasta ki tipo di importacion ta permiti. Y te ainda, nada di esey ta reglamenta na Aruba. Y e tin un costo.

“Aruba a duna e señal cu e pais kier pa tratadonan riba cambio di clima conta pa nos,” Davidse a bisa nos redaccion. Mr. Mike Eman por tabatin tur ideal pa Aruba a drenta e era di sostenibilidad, a organisa conferencianan cu a produci informacion, a cera lasonan internacional cu organisacionnan, pero no a logra percura cu e dependencia di Aruba di fuentenan fossiel a kita. Awor tin un Minister di Sostenibilidad cu ta confia cu lasonan internacional lo por yuda Aruba haya fondonan pa ehecuta proyectonan.

Sinembargo, e aspecto legislativo na nivel local lo keda e reto mas grandi. “E no ta facil, particularmente pasobra nos ta den crisis, y pan riba mesa ta mas importante cu scoge pa inverti pa un pais completamente sostenibel.” Y e stipulacion den Statuut cu Hulanda lo yuda Aruba pa bin cu cuadronan legal pa cumpli cu tratado? “Hulanda mes ta lucha cu e falta di capacidad legislativo,” Peter Davidse a ilustra.

Potret di Sr. Eman: Nacionnan Uni.
Potret coral: Aruba Reef Care Foundation.