Aruba no mester mas ambtenaar, sino menos, y ta ora pa pacientnan cuminza carga algun di nan mesun gastonan. Profesor dr. Raymond Gradus, Presidente di College Aruba Financieel Toezicht, CAft no ta haci e declaracion aki sin mas.

E pasonan menciona aki ta crucial pa yuda Aruba baha su gastonan colectivo cu no ta sostenibel. Asina dr. Gradus a bisa Bon Dia Aruba durante un combersacion amplio.

No mas ambtenaar

CAft ta mira e cantidad di personal di Gobierno cu wowonan hopi critico. Pasobra si compara cu otro paisnan den paisnan di Caribe, Aruba ta gasta den porcentahe di GDP ta gasta mas na personal publico cu cualkier otro. Mester bin cambio den esaki.

“Pa e motibo aki cu siman pasa nos a bolbe toca e tema aki cu Gobierno di Aruba y lo sigui papia di e gasto di personal. A trece un reduccion den salario y beneficio basa riba e condicionnan di Hulanda pa e sosten di likides, pero “e mester sigui pa despues tambe,” Presidente di CAft a enfatisa.

“E ta mas dificil, den sector priva, unda hendenan ta perdiendo nan trabou y e companianan por genera menos entrada. E sector colectivo por duna su contribucion, y esey ta e pensamento.”

Pero importante ta cu e reduccion di gasto den sector publico mester continua den futuro, pa medio di modernisa e aparato publico, unda ta haci mas uzo di ICT, y wak kico por haci cu menos. “Mester por paga e operacion publico.”

Empresarionan na Aruba tin un presion financiero grandi caba y esaki tin di haber cu e grandura di e aparato publico. CAft tin hopi tempo caba ta discutiendo e tema di gasto di personal halto. Na 2019 a logra pone e prome paso, unda a logra pone pasonan cauteloso pa controla e gastonan di personal.

“Tabata pasonan den e bon direccion. Awor nos tin e crisis COVID-19 y Aruba no por yuda pa esaki. Pero locual ta importante cu e pasonan cu a tuma na 2019, cu mester sigui cu nan. Y ta esey ta e tema di e discusionnan di ultimo simannan. Aruba mester sigui cu e plannan pa baha e gasto di personal, asina simpel e ta. Nos ta bay percura cu Aruba ta mantene su mes na e palabracion aki.”

2022 ta nifica continuacion di medida

Y p’esey mes e surplus di un (1) porciento di GDP ta crucial. Gradus a bisa cu e ta ripara si cu Aruba ta cumpli cu e palabracionnan fuerte pa e sosten di likides, pero mester sigui cu e medidanan.

“E ta awor of nunca, pasobra e ta na interes di ciudadano di Aruba. Ta comunidad di Aruba mester paga pa e cantidad grandi di trahadonan publico. Esey ta motibo tambe pakico sector comercial ta hiba e debate aki.”

Gradus a bisa cu Gobierno mester haci mas. Pa sigui e bon direccion, mester tuma pasonan firme pa futuro. ‘E momento crucial ta keda 2022, ora cu ta sali di e crisis economico, mester crea e surplus pa baha e debe y evita cu ta sigui pusha e problema pa despues.”

E carta di CAft ta keda e liña di pensamento cua ta e prioridad pa Aruba, cu ta sigui cu e Plan di Maneho Reduccion di Personal pa implementa esaki debidamente y cu ta midi esaki tambe. E decision di Gobierno pa aloca 8 miyon pa vacaturanan nobo como tal no ta algo cu CAft ta para su tras y a haci remarca riba dje caba den su conseho pa e concepto di Presupuesto.

“E tendencia no ta mas ambtenaar. E tendencia mester ta netamente menos ambtenaar. E ta un direccion completamente robes pa net awor bay prepara pa mas trahado publico. Laga nos no tin ningun duda den esaki. Mi ta purba di ta consistente riba e punto aki.”

Sector di Cuido

Sector di cuido tambe ta rekeri curashi pa tuma e pasonan necesario pa sigura su sostenibilidad. Gradus ta consciente cu tin un disputa riba cuido na Aruba “pero mester por pag’e. E tema di sostenibilidad, tanto di e sector colectivo den su totalidad como esun di e cuido y siguridad social ta rekeri un bista enfatico y ta rekeri pasonan concreto.”

Como tal, e ta esencial pa tene na bista e imagen structural y e reduccion riba gasto di cuido.

Gradus a bisa cu na 2019 tabatin calculacionnan bon hinca den otro di parti di SVB unda ta ilustra cu Aruba tin un problema grandi den cuido cu ta bay manifesta den e proximo añanan.

E problema ta embehecimento, cu ta nifica cu ta bay tin mas gasto pa cuido.

E otro reto ta e malesanan cardiovascular cu ta hopi prevalente na Aruba, cu su consecuencianan financiero.

E tendencia ta cu hasta esnan bou 65 ta confrontando mas problema cu nan salud. Di un banda mester atende cu prevencion, y di otro banda, “ mester puntra si e colectivo, pues AZV mester bay paga pa tur e gastonan aki. E lo ta mas prudente si e pacient mes paga parti di su necesidad di cuido,” segun Raymond Gradus.

A bin un proposicion na November 2020 pa saca varios producto di cuido for di e pakete di seguro.

“Ta trata di productonan cu na otro pais ya tin hopi tempo cu ningun seguro ta cubri, y cu ta e pacient mes ta paga. Mi no ta papia aki di remedi ni producto esencial, pero di productonan cu hende mes por cumpra facil pa yuda nan mes, incluso verband.”

Ademas mester haci substitucion entre remedinan specifico y generico, unda segun Gradus ainda tin espacio pa baha gasto. “Na Aruba tin un realidad di sobreconsumo y mester traha riba dje. Mi lo sigui ripiti e mensahe aki aunke cu e no ta haci mi popular memey di e gobernantenan.”