Loke a hala nos atencion e siman aki ta un remetido di un veterano di sector di turismo, cu a yama atencion pa e problema di personal den e sector, y di e trahador local den esaki. E ta lanza, cu cierto razon, e pregunta si hende local ta dispuesto pa traha den e sector aki. E preguntanan cu e ta trece dilanti merece un respuesta, aunke nos ta duda cu di banda oficial esey lo aparece. No ta pornada nos tin añanan largo ta lidia cu e situacion cu autoridadnan cu mester maneha mercado laboral, y acopla na esaki regula entrada di trahador di exterior, ta duna muestra di no tin un clue ta kico nan ta haciendo. Semper ora bin critica ta sconde tras di e lema – bashi – cu e trahador Arubano ta bay promer, y si resta puesto vacante den nos economia anto e trahador stranhero ta haya un oportunidad.

Tur hende cu conocemento superficial di e asunto sa masha bon cu e mercado no ta funciona asina. Den hoteleria pa varios decada por mira cu practicamente no tin ‘oferta’ di parti local pa e puestonan mas abao. Di otro banda, e ‘demanda’ di e mercado semper tabata fuerte, cu e consecuencia cu e puestonan aki tabata keda cubri pa trahador stranhero. Den e categoria aki por distingui dos categoria: esnan cu ta logra haya un permiso di estadia – incluyendo permiso pa traha – na e empresa specifico ey; y esnan cu ta traha di forma ilegal, casi semper na man di un contratista cu ta contrata nan practicamente como ‘jornalero’ unda na modo di papia ta bisa nan atardi cu e proximo dia nan no mester aparece na trabao mas. Pregunta clave: ta te ki dia nos autoridadnan ta laga e situacion aki perdura, sin saca un dede pa mehora esaki?

Tambe por observa un escasez di trahador local den e trabaonan mas halto den e sector, na nivel di management. Esaki ta debi na falta di Arubano cu ta studia den e ramo aki, o por ta cu nan ta bay traha den e sector, pero na otro pais, por ehemplo? En general nos mester considera cu Aruba ta un lugar chikito y cu ta un realidad cu yiu di tera cu ta yega na nivel halto profesional no necesariamente ta haya e siguiente paso den nan carera aki mes. Esey no mester ta un problema, laga nan desaroya nan mes te nan maximo, unda cu nan ta. Cualkier dia cu nan bolbe, aunke sea temporalmente, nan por aporta mas cu nan experiencia den exterior.

Sin embargo, mientras tanto nos tin un situacion special den e sector aki cu e realidad grandi cu tanto den e funcionnan menos bon paga, y esunnan di management, tin un demanda constante cu no por satisface cu e oferta local. Y ta aki unda e lema barata maneha den gobernacion ta bira algo di hari, pasobra tur hende na Aruba tin 40 aña sin mira un empleada domestico local ni tampoco trahando den housekeeping na ningun hotel. Y esey no tin di haci solamente cu e salario. Tin otro factor cu ta hunga un papel cu no ta tumando na cuenta.

Un di e factornan importante ta e siman laboral di seis dia, aunke ta trata di cinco dia y mey, segun e cambio den legislacion di 2013. Bao presion di e sector mes no a move den direccion di un siman laboral di 5 dia, aunke dentro di e sector mes tabatin voz cu tabata boga pa esaki. Un di nan tabata e promer general manager di Marriott, cu poco despues di e apertura na 1995 a expresa su deseo di pasa pa un siman laboral di 5 dia, sin tanto aumento di payroll. Esaki segun su opinion pa e reduccion considerable di AO cu lo a logra. Anticipando e cambio di ley di 2013 Marriott a pasa pa experimenta cu un siman laboral di 5 dia di 9 ora diario, loke segun e ley di 2013 tampoco ta posible, pasobra e maximo ta stipula na 40 ora pa siman di 5 dia. En todo caso, un siman laboral general di 5 dia lo ta un alivio fuerte pa tur famia, local o stranhero, specialmente den e situacion den mayoria di famia unda ambos partner, si tin dos, ta trahando. Nos por imagina cu e sector mes, cu ‘visto bueno’ di gobierno, ta cuminza experimenta cu un siman laboral di 5 dia, eventualmente di 9 ora diario.

E veterano referi a enfatiza e necesidad di por conta cu investigacion y dato di e necesidadnan laboral di e sector, cu atencion special pa e capacidad real di e forza laboral local pa responde na e demanda di e sector. Esey realmente ta algo cu e servicionan gubernamental encarga cu e tareanan di labor mes mester por entrega pero nos ta tuma como hecho, pa varios decada caba, cu nan no mester haci nan trabao.

Finalmente, ta relaciona e necesidad di trahador den horeca cu e exceso di ambtenaar cu lo mester bandona servicio publico den e proximo añanan. Lo unico cu por haci ta recomenda e sector pa no sinta warda riba gobierno. Pa cuminza, nan lo keda cu esnan bon y laga esnan di menor etica laboral bay. Y esey no ta un base pa bay traha den un sector di seis dia pa siman.