Na momento cu e crisis di Covid-19 a cuminsa, nos a tuma contacto cu Arubiano bibando den exterior pa scucha nan experiencia durante e prome ola. Un di nan ta Jairo Loefstop, kende ta biba na Costa Rica. Awe, e ta duna un follow-up di su storia, tocante bida durante e segundo ola.


“Ami ta Jairo Loefstop, mi tin 36 aña di edad y mi ta biba na San Jose, Costa Rica cu mi esposa Kathy Mora y mi yiunan muhe, Jade y Zoey. Nos ta biba den e districto mas afecta, y nos ta den alerta Oraño (casi yegando collapse di sistema di salud) pa mas cu un luna.” Na momento di skirbi e relato, Costa Rica tabatin mas di 30mil caso y 300 morto. Dia di Tata 20 di juni 2020 tabatin apenas alrededor di dos mil caso y tiki mas di 10 morto. E tempo ey, Costa Rica tabata un di e modelonan riba con pa maneha e pandemia.

Segundo Ola
Desde Dia di Tata na juni, Costa Rica a cay atras den termino di Covid-19 Loefstop: “Como pais nos tabata hayando apenas algun caso nobo cada dia. A kita restriccionnan, y a permiti nos gym pa habri na 50% di capacidad. A permiti nos pa core auto te cu 10pm. A cuminsa sinti un tiki normalidad atrobe. Dia 15 di augustus, Dia di Mama, apenas nos ta permiti pa core auto te cu 7pm.”

E regreso na un cuarentena mas estricto y un sistema di ‘luz di trafico’ durante pandemia na Costa Rica a ser causa pa migrantenan ilegal for di Nicaragua portando e virus y transmitiendo esaki den vecindarionan di menos recurso.

“Costa Rica no tin ehercito, pues nos ta sobrepasa pa migrantenan ilegal di Nicaragua, unda ampliamente a ignora existencia di Covid-19 door di oficialnan di gobierno y e presidente mes, te cu miembronan di su circulo interior a cuminsa fayece di ‘infeccion pulmonar’”, Loefstop a splica. “Mientras tanto, e sector agricultural a sigui contrata migrantenan ilegal sin test nan, loke a permiti e fluho continua. Ademas, residentenan local a cuminsa sali mas y topa cu hende cu nan no a mmira den algun tempo. Pa cuminsamento di juli, a agrega e termino ‘transmision local’ na nos sesion di informacion di Covid-19 diario.”

Transmision local a confirma cu e prome parti di e pandemia a afecta principalmente e clase mas afluente, kende mayoria si no tur por afford pa keda cas y no transmiti esaki, e ta continua. “Lastimamente nos clase di menos recurso aki a ser exponi a traves di un sin fin di migrante menciona anteriormente. Esaki a demostra e publico cu tin un grupo grandi di hende eyfo cu no por afford pa tin cuarentena y tambe a expone e condicionnan den cual nos migrantenan ta biba. Usualmente nan ta biba cu 2 of 3 famia den e mesun cas. Lo mas tristo ta cu bo ta yena cu rabia, pero como un migrante bo mes cu a biba cu compañeronan di cas, ta dificil pa culpa nan, specialmente manera mi tata a recorda mi, cu mayoria di e hendenan aki no tin suficiente cuminda riba mesa.”

E otro parti cu ta pone Loefstop rabia ta e codicia di companianan grandi di agricultura cu a sigui contrata y facilita e migrantenan ilegal aki y no tabatin ni e decencia pa test nan y cumpli cu protocol di salud. “Reduccion di costo den temponan actual ta inhumano y a lansa nos economia mas profundamente den abismo”, el a declara.

Lanta fo’i soño

Finalmente tin e encuentronan social cu a tuma luga, fiesta ilegal na cas, fiesta ilegal na motel, baby shower ilegal, reunion di iglesia sin respeta medidanan di higiena, etc.

E segundo ola a trece desempleo oficial na mas di 20%, un sistema di salubridad publico casi den collapse, default di debenan priva, y aumento den violencia domestico, pa nombra algun. Loefstop: “E parti dificil ta cu como pais Costa Rica ta bayendo bon compara cu otronan y e sistema di salubridad publico a haci un trabou maraviyoso pa evita cu e pais cay den alerta cora y lockdown total. Mi ta spera cu gobierno na Aruba cuminsa reconoce studiantenan Arubiano cu a cuminsa nan carera medico aki, pasobra e sistema aki ta di admira y reconoce. Miho ainda, Aruba por siña un par di cos. Na tur dokter cu a gradua aki, boso ta mas cu suficiente y e training cu boso a ricibi aki ta mustrando su miho cara den e momentonan mas dificil aki.”

Pa nan como famia, e ultimo temporada tabata dificil. Nan a perde un di nan cacho cu tabatin un problema genetico y a diagnostik’e malo na veterinario, y a gasta mas di mil dollar den cuido pa e cacho. A manda e mascota cas sin e tratamento adecua y nan no tabata sa. “Pa motibo di stress y e cambionan den cual e famia a pasa, e tabatin un crisis di epilepsia cu a conduci na daño celebral y un sobredosis di droga na final no tabata algo cu e por a handle y el a fayece”, Loefstop a bisa. “Nos ta sobreviviendo a traves di nos servicionan online y bendiendo productonan di boxing y training funcional. UberEATS a contribui na un shut down permanente di 80% di restaurant local. Nos ta bende cuminda saludabel for di nos cafetaria den nos gym, pero hende ta na cas ta bestel tres pizza pa prijs di dos hopi biaha, sin ehercita y trahando for di cas, birando mas sedentario ainda. Mi no por culpa nan, mi no ta kere hende compronde e gravedad di loke ta pasando. Ta un yamado pa landa for di soño, y hende no ta lantando.”

Famia luchando cu retonan

Nan gym y cafe, Loefstop a bisa, no ta nifica nada pa e usuarionan na momento cu tin cu alimenta nan famia na un prijs mas abou y nan por ehercita online gratis, causando cu mas di 30% di gym a cera. “Sikiera e terapistanan fisico ta bayendo bon pa motibo di lesion causa pa no tin guia adecua”, e ta chansa. “Pronto nos lo ta lansando nos producto virtual, y ta spera di por continua yuda hende di tur parti di mundo sobrepasa e retonan di Covid door di sikiera cuida nan curpa y e cuminda cu nan ta come pa nan por ta safe y saludabel pa nan famia.”

Su esposa a traha banda di dje durante e temporada aki, y a laga na cla cu nada ta mas importante cu ta cu bo famia y keda saludabel. “Nos ta kibra cu e perdida di nos cacho y pushando duro tur dia te cu e tormenta pasa. Nos a reduci costo door di reloca y come principalmente for di mercado di agricultor, nos ta contento di biba na un pais cu ta bendiciona cu fruta y berdura. Ta hopi barata y di excelente calidad, nos ta sigura di duna sosten na negoshinan local como cu nos ta compronde con dificil ta pa tin un di bo mes. Mi esposa ta dedica na e negoshi mientras ami ainda ta traha pa un compania multinacional.” Sobra bisa, nan ta drumi hopi menos awo cu tempo cu nan negoshi tabata opera na capacidad completo. Hamber pa exito, motibacion y un suegra cu ta duna sosten, cuminda saludabel y ehercicio ta loke ta duna nan energia pa lanta tur dia y sigui persigui nan soñonan, Loefstop ta comparti.

“Gobierno a laga na cla cu gym no ta bay habri. Segun nan, ‘nan ta espacionan cera’ pero ta ok pa pasa un ora den tienda di hardware cual hopi biaha ta un edificio cera cu hopi hende. Nos tabata lihe den instala protocol sanitario mas pisa y ta sinti cu nos tabata un modelo compara cu hopi otro negoshi. Ainda nos ta pagando impuesto, permiso municipal y sanitario y toch no ta permiti pa habri.” Su yiu mayor no tabata fisicamente na scol desde februari, y esun mas jong a caba di cumpli un aña un luna pasa, sin duda nan tabata e luz den nan bida durante e tempo aki.

Aruba

Loefstop tabata preocupa cu e segundo ola lo dal mas duro pa motibo cu casi ningun persona tabata aplica distanciamento fisico niun caminda. “Tabata visibel riba potret y video riba rednan social. Apertura di turismo y bar por a wordo maneha miho y tabatin suficiente tempo pa set up taskforce na Aruba cu tabata tecnicamente ‘covid-free’ pa algun tempo. E culpa di e brote actual ta mas tanto di tur hende y no di gobierno so.” E ta siguiendo e desaroyonan di casonan y relativamente Aruba ta mas afecta cu Costa Rica. “E ta duna mi rabia pasobra mi tin miembronan di famia cu ta den riesgo, y e pensamento di perde nan francamente ta spanta mi, specialmente cu mi no ta na cas.”