Den e edicion aki di nos columna semanal atencion pa e fenomeno di adopta cierto palabra, por ehemplo verbo, den nos idioma, pa despues den otro epoca adopta tambe otro palabra cu ta coresponde cu e verbo ey. Despues, cu desaroyo di nos idioma, ta surgi e momento cu mas sinonimo ta cuminza drenta, tin vez di e mesun idioma donante, tin vez di un otro. O, nos a adopta e verbo y despues a crea un sustantivo di nos mes. E motibo cu nos ta trata esaki ta cu, segun nos idioma ta desaroya y ta haya un vocabulario mas specifico, loke ta util pa por expresa exactamente loke nos kier bisa den un cierto contexto. Manera semper, un ehemplo ta yuda. Tuma por ehemplo e palabra ‘absurdo’. Kico ta e sustantivo cu nos a hereda di Spaño? Nos tin ‘absurdidad’, cu ta aparece den e Lista di Palabra oficial di Papiamento. Sin embargo, esey ta e variante cu mas nos conoce den nos idioma? Hopi di nos hendenan lo ta mas conoci cu ‘absurdez’ cu por cierto no ta aparece den e Lista, pero tambe ta pertenece na e vocabulario Spaño. Kico pa haci? Ta parce nos logico pa pone tur dos den nos vocabulario oficial.

Nos ta bay un paso mas leu awor. Nos tin e caso tambe di palabra cu a drenta nos idioma di forma ‘crioyisa’, es decir cu a haya nan propio forma local, pa despues di tempo haya adopcion tambe di e palabra original. Un ehemplo di esaki ta ‘desperdicio’ y ‘desperdiciar’ cu anteriormente no tabata conoci den e forma aki, pero si como e verbo ‘desperdi’, dispirdi, dristibi, y posiblemente algun variante mas. Con e proceso aki a bay, segun nos humilde opinion? A surgi e necesidad di haci uso di e sustantivo ‘desperdicio’, pasobra den e Papiamento menos desaroya di algun tempo atras, no a surgi tal necesidad. Awendia, den e terminologia di medio ambiente y di procesa sushi y otro sustancia y material, a cuminza e uso di ‘desperdicio’ como termino general, y despues di tempo bo ta tende hende papia di ‘desperdicia’, e verbo. Cu esaki e palabranan modifica den e adaptacion crioyo a desaparece? No, nan t’ey ainda y segun cu ta usa nan, nos lo percura pa nan keda tambe.

Por cierto nos a caba di menciona un palabra, ‘desaparece’ di cual nos sa cu te poco tempo pasa no tabata di uso. Kico a pasa ey cu awor si e tin mas uso? Segun nos loke a pasa ta cu nos ta usa, desde antaño, e palabra ‘disparce’, cu ta bin directamente di e mesun verbo na Spaño (desaparecer). E problema cu ta surgi dado momento ta cu nos, den un idioma mas elabora, mester di e sustantivo corespondiente. Kico nos ta haci? Trata di traha un sustantivo di ‘disparce’? Kico esey lo ta? ‘Disparcion’? No, nos ta bolbe na e origen Spaño y ta trece aden e sustantivo ey: ‘desaparicion’. Seguidamente esey ta trece aden e verbo corespondiente ‘desaparece’. Cu esey e verbo original na Papiamento ‘disparce’ no tin uso mas? No, segun nos ta mira awor, tin un desaroyo den direccion di un uso specifico di ‘desaparece’ y ‘disparce’. Ehemplo, den corant nos ta lesa cu un persona a ‘desaparece’ y su famia a laga autoridadnan registra e persona como ‘desapareci’ o ‘desaparecido’. E verbo crioyo ta keda den uso na otro ocasion, manera den un contexto specifico, pero no ta e base pa e otro terminonan di e mesun origen. Ehemplo: “Despues di echa su baina, el a disparce di biaha”. Tambe: “Bo por haci mi un gran fabor di disparce di aki!”

Un otro ehemplo, cu nos a yega di elabora ariba caba, ta e palabra ‘ordo’. Pakico dado momento ta papia di ‘orden’ anto? Pasobra den un uso mas elabora nos mester di e verbo corespondiente, y nos ta ripara cu nos no ta keda papia di ‘duna ordo’ sino cu ta introduci ‘ordena’. Tambe desde hopi tempo nos conoce e palabra ‘ordenanza’ (‘verordening’ na Hulandes) cu ta e termino pa nos leynan local. Otro ta ‘ordenamento’ manera den ‘ordenamento teritorial’ (Hulandes: ruimtelijke ordening). Asina cierto momento a cuminza papia di ‘orden’ banda di ‘ordo’ cu a keda den uso den cierto situacion specifico. Por ehemplo: “Bo auto a keda bon drecha?” “Si, el a keda na ordo.”

Loke nos ta observa aki ta un proceso logico di usa un ‘famia’ completo di palabra relaciona, mientras cu nos Papiamento di ayera no tabata conoce esaki. Cambio ta algo cu semper lo t’ey, sigur den idioma y comunicacion.