Den nos edicion aki di nos column semanal tocante nos idioma nacional, nos atencion ta dedica na e formanan acepta di composicion di frase. No tur idioma ta mescos den esey, sigur no esunnan di cual nos ta haya nos inspiracion, y den un tempo di hopi influencia simultaneo di diferente banda, ta bon pa analiza mas aleu unda nos ta awe.

Den nos idioma nos conoce un prioridad pa pone den un frase e sustantivo ‘actor’, cu ta un persona o un obheto/asunto, dilanti den un frase, sigui pa e verbo. Ehemplo: “E peaton a cruza caya na mal momento.” O: “E documento a cay den man di hende robez.” Por tin ocasion unda parti di e frase ta bay dilanti di e sustantivo, pero e verbo ta keda na su posicion tras di e actor. Esaki por ta den contexto di otro frase. Ehemplo: “Ta bon pa comprende seriedad di e caso aki. Ta den man di hende robez e documento aki a cay.”

Sin embargo, nos por ripara cu den idioma Spaño tin cierto forma unda e verbo usa ta parce di ta bay mas dilanti y despues e sustantivo actor ta sigui. Ehemplo: “Rechazó el profesor, en su ponencia, las críticas expresadas por otros oradores.” Na Papiamento, den un traduccion mas fiel posible, e frase lo ta: “E profesor a rechaza, den su ponencia, e criticanan expresa pa otro oradornan.” Aki nos no ta sigui e forma acepta aki na Spaño, unda e verbo ta bay dilanti e persona. Sin embargo, tin otro variante unda e resultado lo ta diferente: “Rechazó, en su ponencia, las críticas expresadas…” Aki ta hunga un papel cu na Spaño no semper ta menciona e persona den e frase, mientras cu den nos idioma nos no conoce e – aparente – ‘ausencia’ di e persona den e frase; na Spaño e t’ey, pero no menciona. Den e caso aki e traduccion corecto lo ta: “El a rechaza, den su ponencia, e criticanan…”. Nos por bisa anto cu na Papiamento nos ta pone e persona, virtualmente presente den e frase Spaño, back na su lugar.

‘Lo no’ o ‘No lo’

Nos por tin duda, tin ora, kico lo ta e secuencia corecto den un frase, unda tin tanto un negacion (‘no’) como e ‘lo’ cu ta indica futuro den e verbo aplica. Ehemplo: “Nos no lo bay nan fiesta mas, despues di tur cos cu nos a tende.” O: “Nos lo no bay nan fiesta mas.” Segun nos opinion, tur dos forma ta aceptable. Esaki ta conta tambe ora e frase bira mas complica: “Nos no lo a bay e fiesta, si e no a pidi disculpa”. O: “Nos lo no a bay e fiesta, si…”. E parti di e verbo cu ta keda semper ta e ‘ta’ o ‘a’ mientras cu e ‘lo’ cu ta indica futuro si por varia di posicion.

Cual; Pa cual; Pa loke

Nos ta ripara, den loke nos ta lesa den publicacion local, cu na varios ocasion no ta aplica e uso di pronombre manera indica den e titulo aki, corectamente. Por ehemplo, e siguiente frase: “Polis a detene e persona, cual a resisti contra su aresto.” E por mustra ‘sofistica’ pero e no ta. E frase corecto lo ta: “Polis a detene e persona, cu a resisti aresto.” O: “Polis a detene e persona, ken a resisti aresto.” Cual ta ser usa pa asunto, no pa referi na persona. Otro asunto cu nos sa topa den trabao periodistico ta e traduccion (in)corecto di cierto formulacion cu nos no conoce na Papiamento. Por ehemplo: nos no conoce un traduccion identico pa ‘el cual’. Ehemplo: “Tengo suficiente dinero, el cual no implica que vaya a gastar lo todo ahora.” Na Papiamento nos no ta bisa ‘e cual’, sino ‘locual’, cu logicamente tambe ta bin di Spaño. Frase corecto: “Mi tin suficiente placa, locual no ta implica cu mi ta bay gasta tur awor.” O: “Mi tin suficiente placa, loke no ta implica cu mi ta bay gasta…”. Loke no ta corecto anto ta: “Mi tin suficiente placa, cual no ta implica…”.