Den nos edicion di e siman aki nos ta trata un tema cu normalmente no ta hala nos atencion, aunke na ocasion incontable tur dia nos ta usa e palabranan aki. Ta trata di e ‘kico’ y ‘pakico’ cu tin un origen cu nos no a mira explora te awor. Nos tin naturalmente algun idea di unda nan ta bin, y esey ta e herencia di e idiomanan Latin cu ta cu nos pa varios siglo caba. Pero, ainda ta un misterio con nos a yega na e forma actual. Ban purba explora.

E promer pensamento lo ta cu nos ‘kico’ tin algun relacion cu e ‘que’ di Spaño y/o Portugues. Ta parce nos corecto pero esey no ta splica con finalmente nos ta bisa ‘ki’ cu ta reemplaza e ‘que’, pero di unda anto e ‘co’adicional ta bin? Un posibilidad segun nos ta cu e tin su origen den e custumber Portugues di usa e forma mas elabora: ‘qué é o que’ (vôce quer); cu ta conoci tambe den idioma Spaño: ‘qué es lo que’ (ud. quiere) y Frances: ‘qu’est ce que’ (vous voulez). Otro posible relacion nos ta topa den e Criol di Guine Bissau, cu tambe tin su raiznan den idioma Portugues, cu ta usa e forma ‘ke cu (bo misti?): kico bo kier/mester? Aki nos ta topa, talvez no pa casualidad, cu e fenomeno di usa e palabra original di Spaño/Portugues/Frances cu ta ‘que’ den dos diferente forma cu ta sigui otro; e promer a mantene e forma – casi – original: ‘ke’ y ta sigui pa e forma cu nos tambe conoce: ‘cu’. Nos no conoce e origen di e uso di dos forma diferente di mesun palabra; talvez tabata simplemente cu e ta zona mas facil o ,as elegante cu bisa dos biaha tras di otro mesun palabra ‘ke’. E otro splicacion ta cu tin e diferencia entre e ‘qué’ y e ‘que’ y cu den transcurso di tempo a acentua esaki den e distincion entre ‘ke’ y ‘cu’. En todo caso, por ta anto cu nos ‘kico’ ta bay back te na tempo cu Papiamento a nace y ta e forma hereda y adapta di e ‘ke cu’ di Criol di Guine.

Awor un otro fenomeno cu nos a descubri den e idioma Criol di Guine cu ta hiba nos na e ‘pakico’ den nos Papiamento cu nos kier a explora. Esey ta e uso di e forma ‘pa via di ke’ o tin ora skirbi tambe ‘pabia di ke’, pa bisa loke cerca nos ta e ‘pakico’; e ‘por qué’ (Spaño) o ‘porquê’ (Portugues). Den un frase na Criol: “Pa via di ke bu na bai gos?” Na Papiamento: “Pakico bo ta bay awor?” Interesante ta cu den nos Papiamento e ‘pa via’ tambe ta presente, pero cu loke e ta significa den otro idioma tambe, cu na un promer momento bo no ta sospecha, manera Hulandes: ‘vanwege’, cu ta e traduccion textual di ‘pa via’. Den un frase: “Pa via di awacero fuerte, nos a dicidi di keda cas.” Na Hulandes: “Vanwege de harde regen hebben we besloten thuis te blijven.” Aparentemente, na caminda den curso di par di siglo por lo menos, nos a keda cu e forma actual di ‘pakico’. Por ta cu den transcurso di e tempo ey tabatin algun modificacion, pero comproba esey ta solamente posible a traves di estudio di material skirbi di e temponan ey. Lamentablemente esey lo keda un problema, pa escasez di e material ey, y e recursonan pa explora nos pasado linguistico.

Ademas, nos ta comparti tambe cu e Criol di Guine e uso di e palabra ‘cu’ pa e ‘com’ Portugues (Spaño: con). Cu resultado cu awendia nos palabra ‘cu’ ta significa diferente cos, hopi biaha usa den un solo frase, por ehemplo: “Contal cu (que) el a bay cu (com, con) tur mi hermentnan”. Mas nos explora den historia di nos idioma, nos ta descubri cuanto ainda nos no sa. E ta keda un biahe fascinante pa haci y nos ta spera di por aporte na mas conocimento y aprecio pa nos idioma nacional.