Den nos edicion di siman pasa, di nos columna semanal tocante papiamento, nos a trata e tema di diferente palabra di diferente origen pa e suceso masha normal di boroto, desordo, pleito entre nos como persona. Un palabra den e serie a keda sin trata y esey ta ‘beheit’. Motibo pa no inclui esaki, aunke nos a omiti di mencion’e, ta cu nos kier a tuma un poco mas tempo pa averigua su origen. El a resulta un busqueda sin exito, aparentemente e ta un palabra pa cual nos no a logra haya referencia riba internet. Kico nos tin awor como posible origen? E unico posibilidad cu nos ta mira awor ta cu e ta bin di Hulandes y ta e ‘heibel’ di e idioma ey, cu tin e mesun contenido y cu a haya transformacion te na e ‘beheit’ di nos. Manera semper, nos ta keda pendiente pa acepta un splicacion di su origen cu ta mihor cu esun di nos.

Un otro palabra cu nos a menciona siman pasa, pero no a sigui elabora ariba, ta ‘desordo’. Su origen ta conoci, di Spaño: ‘desorden’. Pa loke ta su origen etimologico nos lo elabora mas abao, pero e motibo pa sigui elabora ta pasobra banda di e forma popular ‘desordo’, hunto cu ‘ordo’, awendia tambe nos ta mira aparece ‘orden’ y desorden’ y otro manera ‘ordena’. Pakico esey ta surgi y por ta cu tin hende ta puntra si esaki ta un forma aceptable, o ta mihor pa reconoce solamente ‘ordo’ y desordo’ como Papiamento autentico? Laga nos splica con nos ta mira e asunto. Den e desaroyo di nos idioma y na momento di incorpora textonan cu un vocabulario mas elabora, a surgi e necesidad di tin un palabra cu ta duna un poco mas distincion exacto di loke e persona kier expresa. Dado momento a bin den uso e verbo ‘ordena’, cu ta e accion di duna un ‘ordo’? Tambe nos ta topa cu e ‘orden’ como sustantivo cu ta significa un congregacion religioso por ehemplo. Ta sigui usa ‘ordo’ pa esaki tambe? No, awendia nos ta haci distincion den e uso di e formanan aki. Desde hopi tempo caba a bira custumber pa usa ‘orden’ y ‘ordo’ banda di otro. Claro cu si ta papia di verbo, nos no conoce uno cu ta bin di ‘ordo’. Loke sa haci ta papia di ‘duna ordo’ o ‘pone ordo’ pero e unico verbo disponible ta ‘ordena’ cu awendia nos por topa tur dia den nos medionan di comunicacion. Ademas, e verbo aki tin diferente uso, e no ta referi solamente na ‘duna orden’ sino tambe na ‘ordena’ den sentido di pone orden den por ehemplo un administracion of algo similar.

A proposito, ‘orden’ y otro palabra relaciona cu esaki, manera ‘ordena’,‘ordenacion’,‘ordenamento’,‘ordenando’ y ‘ordenanza/ordenansa’ ta inclui den nos Vocabulario oficial. Tambe e formanan contrario, di ‘desorden’,‘desordena’, ‘desordenando’ y‘desordo’, tur ta inclui tambe. Loke ta keda naturalmente ta cu ora nos ta papia di un pleito, bochincha o algo otro parecido, den forma papia nos ta usa ‘desordo’ como esun cu mihor ta indica loke nos kier expresa den e contexto ey. Mas cu claro, den nos papia di tur dia nos conoce varios expresion unda no ta usa ‘orden’ sino solamente ‘ordo’. Por ehemplo, ‘na ordo’ por expresa algo cu ta mustra ‘hopi bon mes’: “El a prepara nos un barbecue ‘na ordo’! Tambe otro palabra deriva di ‘orden’ a drenta nos vocabulario, manera e ‘ordenanza/ordenansa’ cu ta e nomber pa un ley den nos sistema legal. Manera por a spera, e origen ta den Latin (ordinare) y den Hulandes nos ta topa mesun raiz tambe (verordening). Den ambos caso e ‘ordenanza’ ta duna ‘orden’ pa conducta ciudadano den cierto ambito. Pa completa, idioma Ingles tambe conoce su version: ‘ordinance’. Por cierto cu den otro pais e ‘ordenanza’ ta un conhunto legal di regla na nivel municipal, por ehemplo, y no na nivel nacional, unda ta papia di ‘ley’. Ordenanza o ley, contal cu nos mester cumpli cu nan.