Den nos articulo pa e siman aki atencion pa palabra ‘nobo’ cu nos ta topa, cu en realidad no ta nobo pero cu no ta di uso coriente den nos idioma. Den un relato di prensa gubernamental, cu a sali publica den Bon Dia Aruba tambe, tabata papia di ‘embarcadura’.

Pa por comprende mihor e contexto, e frase completo tabata: “Prome Minister a expresa cu tawata importante pa splica Hulanda kico tur ta e embarcadura di e guera di Ukraina y e recuperacion di Covid cu Aruba ta aden.”

Nos a keda sorprendi pa e uso no asina comun di e termino aki. Na promer lugar mester bisa cu e palabra tabata existi na Spaño antiguo, pero no ta di uso regular mas. Den e diccionario di Real Academia Española e no ta aparece. E ta defini como e accion y/o resultado di ‘embarca’, sea di embarca un embarcacion, avion of otro medio di transporte.

Den e contexto aki nos ta supone cu kier a describi e ‘alcance’ (importancia, amplitud), na Ingles e ‘scope’, o na Hulandes e ‘reikwijdte’ di e situacion di guera, y di incertidumbre, na cual ta referi. Mas usual ta na Papiamento pa haci uso di e palabra ‘envergadura’ cu ta indica den forma figurativo tambe e alcance (‘scope’; reikwijdte) di un situacion. Pa casualidad, o talvez no pa casualidad, ambos palabra, tanto ‘envergadura’ y ‘embarcadura’ ta origina den e vocabulario antiguo maritimo Spaño.

Pa splica mas di e promer aki: e ta relaciona cu e sustantivo ‘verga’ y e verbo ‘envergar’. E verga ta e palo cu ta usa pa pega na e bela pa por maneha esaki. ‘Envergar’ ta e verbo cu ta indica e proceso di pega e bela. E palabra ‘envergadura’ ta referi anto na e tamaño, hanchura, alcance di e bela unavez cu e ta pega. Ta usa e termino tambe awendia pa indica e hanchura di e halanan di un avion di punta pa punta; o di un pahra, loke na Ingles ta yama ‘wingspan’ y na Hulandes ‘spanwijdte’.

Ta bon pa bisa acerca cu e palabra ‘verga’ varios siglo pasa caba na Spaño a haya un conotacion vulgar, refiriendo na e organo sexual masculino, cu ta di uso coriente den practicamente henter e teritorio di habla hispana. Pero esey no ta kita nada di e uso frecuente di e palabra ‘envergadura’ den su definicion original.

Otro opcion, cu nos no ta considera como e promer, ta cu a usa e palabra ‘embarcadura’ como un forma crioyisa di e palabra ‘envergadura’. Esey riba su mes lo no ta asina straño pasobra en general por bisa cu gran parti di nos vocabulario, y specialmente e manera di pronuncia, a tuma lugar pa gran parti den un epoca cu gran mayoria di pueblo no tabata sa skirbi ni lesa. Nan encuentro cu e idioma, sea den famia o como stranhero cu a yega na e islanan, tabata basa practicamente riba transmision oral. Den esey facilmente ta comprende e asunto un poco diferente cu e persona inicialmente a pronuncia, cu consecuencia cu inmediatamente ta cuminza un proceso di ‘crioyisa’ e palabra original. ‘Crioyo’ (o ‘criollo’) ta referi na e proceso di haci un palabra, o expresion, algo ‘di e pais mes’.

Sin embargo, a pesar cu den pasado gran parti di e formacion di nos idioma, mescos cu otronan, a tuma lugar den un ambiente unda mayor parti di e poblacion tabata participa solamente den forma oral, awendia nos tin un situacion unda nos tin un poblacion practicamente 100% alfabetiza, y nos ta maneha un idioma oficial, cu su propio gramatica, ortografia y vocabulario.

Den e situacion actual anto, ta bira mas dificil pa simplemente pronuncia algo di cierto manera, sin tene cuenta con realmente e palabra ta ser pronuncia oficialmente y con ta skirbie. Ta bira necesario tambe pa esnan mas desaroya den asunto di idioma, e profesionalnan den e tereno aki, interveni mas pa duna un base na un forma corecto di skirbi un palabra adopta, y tambe pa nos por desaroya mas e debido splicacion di origen di un palabra.

Esaki cu e metadi yega na un diccionario di Papiamento, cu ta duna splicacion di cada palabra. Awor aki ainda nos tin solamente un lista di palabra, cu ya caba tabata un trabao inmenso, danki na esnan cu a colabora den e trabao ey, pero nos no por keda para, nos mester sigui desaroya.