editorial 2_15_1.jpg

Banco Central a caba di publica su analisis anual di nos economia: e Annual Statistical Digest 2015. Un di e documentonan mas esencial pa maneho di nos pais. Cu esaki Banco ta cumpli cabalmente cu su obligacion di produci e material estadistica aki cu Aruba mester. Un contraste hopi grandi cu e Oficina Central di Estadistica (CBS), cu te awe no por a saca e ‘Statistical Yearbook 2014’, cu realmente mester a sali caba un aña pasa. Manera e Editorial aki a publica anteriormente, ta parce cu e dirigentenan di e departamento tin un orden di e ministro concerni pa no publica e documento importante aki. Kico e por tin di secreto nos no sa, si pa añanan largo gobierno di diferente color politico nunca a mira un problema pa publica  e documento aki. Con tal cu awor ta stroba conscientemente trabao den sector publico y priva pa falta di e publicacion clave aki. Informacion cu nos tin ta cu pa basta tempo e documento ta cla, pero sin duna cuenta pakico e team di maneho no kier publica. E asunto aki ta birando un berguensa pa nos pais caba, pero no ta mira ningun reaccion di esnan responsabel, e ministro nan prome luga.

Pero pa bolbe na e topico mes: un di e puntonan cu ta resalta mesora ta e cifranan cu Banco a calcula pa prestacion financiero di aña pasa di gobierno, unda ta mantene e deficit financiero na Afl. 201 miyon, cu ta 4,2% compara cu GDP (Gross Domestic Product; Producto Interno Bruto). Esaki ta mantene bibo e discusion cu tin pa motibo cu gobierno mes a yega na calcula su deficit na 2% solamente. Di otro banda, CAFT den su evaluacion di ultimo kwartaal di 2015 ta yega na conclusion cu gobierno ta bisa cu e ta 2%, pero cu condonacion di e debe cu SVb no por  considera un entrada y ta yega na calcula e deficit na 3,2%. Loke por cierto tabata dentro di e target pa 2015 cu tabata 3,7%.

Remarcabel ta cu den e rueda di prensa reciente di CAFT na Aruba, profesor Bakker mes a ‘lubida’ cu nan a pone esaki den nan rapport y tabata bisa cu e deficit na 2015 tabata e 2% di gobierno. Nos no sa si esaki tabata debi na un inicio timido di e ‘enfermedad cu nomber Aleman’ of tin otro causa, con tal cu gobierno a haya apoyo di banda cu talbes nan no a spera, of “toch”? Ta bira mas dificil awor pa CAFT keda mantene nan opinion cu nan no ta trata Aruba cu handschoen di felpa, mientras cu na e otro islanan otro gay ta canta. En todo caso, Banco Central a base di e metodologia internacional cu e ta aplica, cu ta riba ‘cash adjusted basis’, ta yega na e cifranan menciona. Esey significa cu gobierno di Aruba de hecho no a cumpli cu e norma estableci di 3,7%. 

Motibo pa preocupacion? Si, pasobra ora nos mira e cifranan di entrada y gasto, por observa cu varios tipo di impuesto a bay atras, loke ta confirma e stancamento den economia, riba cual nos mester tende e prome palabranan ainda di e mandatarionan responsabel. Pa no papia di medida pa agilisa haci negoshi na Aruba. Esey ta conta pa economia en general, y tambe pa gruponan special manera e sector comercial den centro di Playa, cu ta pasando temponan sumamente dificil. Un categoria so a crece, cu ta impuesto di ganashi unda un cobransa di inmediato a base di e sistema nobo di VAS (Voldoening op Aangifte Systeem), pues paga di biaha ora entrega declaracion di impuesto, a aumenta e suma cobra considerablemente. Pero, pa e aña aki e mesun autoridadnan aki ta anticipa cu lo cobra sigur Afl. 42 miyon menos. Esaki, hunto cu e ‘regalo’ cu gobierno a duna su mes di e debe di 61 miyon na SVb, a logra cera un buraco basta grandi, pero e aña aki e entradanan ey no t’ey mas.

Otro motibo pa preocupacion ta cu e cifranan di entrada di prome kwartaal di 2016, manera nos a reporta algun tempo pasa, ta indicando cu nada a cambia y cu nos ta sigui den un situacion economico di pesimismo y poco inversion. Claro cu tur hende ta consciente di e hecho cu gobierno ta tira todo por todo riba e reapertura di e refineria pa logra crecemento economico atrobe. Pero si acaso esey sucede mes, nos mester tene cuidao cu nos no ta dal un stap padilanti y dos patras, descuidando e resto di economia, sector turistico na prome luga. Por observa di e cifranan publica den e dianan aki cu turismo ‘stay over’ no a crece den e prome cinco luna di aña manera anticipa, solamente cu 1,7%. Turismo crucero ta cay pa di tres aña consecutivo caba. Tambe e skepticismo pa cu financiamento di e rehabilitacion di e refineria ta creciendo actualmente den mundo financiero, manera cu nos tabata reporta desde aña pasa caba. Tempo lo bisa si a corto plaso lo mira progreso den esaki.