editorial 2_15_1.jpg

Nos por a mira ultimamente algun publicacion remarcabel di Banco Central di Aruba, cu ta tira un luz diferente riba nos situacion economico. Despues di un cierto silencio, y critica riba esaki di varios banda, entre otro tambe di e medio di comunicacion aki, nos por a mira informacion valioso sali cu tabata haci falta.

Kico ta e puntonan cu ta resalta di e ultimo datonan den e ‘Economic Outlook’ pa 2016? Cu, manera anticipa, nos economia a crece solamente un tiki a base di e aumento den turismo, sin embargo menos fuerte di loke por a spera di e cantidad di turista cu a yega Aruba. Esey  ya tin su splicacion den e cantidad di ‘turista’ Venezolano cu no ta aporta mucho na nos economia, compara cu e otro berdadero turista.  Di otro banda, a registra un caida den consumo local cu a deshaci di gran parti di e crecemento den turismo, algo cu nos a anticipa den algun publicacion anterior. E crecemento economico  pa 2015 a keda limita na 2% di Producto Interno Bruto (PIB, GDP) nominal, di cual a keda solamente 0,1% na GDP real. Pa 2016 no ta spera mas cu 1,8% di crecemento nominal, y descontando inflacion, solamente 1,1% di GDP real. Asina ta anticipa cu ta yega na un GDP di apenas Afl. 4922 miyon pa final di 2016. Segun expectativanan di gobierno, manera indica por ehemplo den presupuesto 2016, nos mester a surpasa e marca di 5000 miyon aña pasa caba, pa na fin di 2016 yega Afl. 5150 miyon di GDP. Awor ta sali na cla cu Banco Central no ta kere cu nos ta yega na esey ni na fin di e aña aki.

Remarcabel den e cifranan cu Banco Central a trece dilanti ta cu a haci un revision grandi di cifra clave pa e ultimo añanan, cual ta entre otro e revision di GDP pa 2013 te cu 2015. Pa 2013 a baha e crecemento cu 0,3 punto di porciento te 1,8%; pa 2014 cu 0,4 te 2,6% y pa 2015 cu 3,1 te 2,0% di crecemento di GDP nominal. Di e manera aki e GDP pa fin di 2015 ta suma solamente Afl. 4835 miyon. Esaki automaticamente ta crea un base mas chikito pa compara cu e debe publico, cu ta aumenta como porcentahe di GDP te riba 82%.

E revision di CBA tabata abarca tambe e calculonan di asunto manera inversion priva y di sector publico, consumo publico y priva, y exportacion di bienes y servicio  cu den casi tur caso a baha durante e ultimo tres aña. E publicacion di Banco Central ta elabora riba diferente scenario di desaroyo economico, incluyendo y excluyendo e posibilidad di reapertura di e refineria, den cual ta mustra cu e reapertura of no ta haci diferencia grandi. Ta calcula cu reapertura, cu operacion completo na 2018 y preparacion durante 2016 y 2017, por haci cu e caida economico cu a surgi desde 2009, por keda elimina na 2018 caba, cu refineria, y te na 2024, sin refineria.

En todo caso, ta bira bisto pakico gobierno ta tira tur esfuerso riba reapertura di e refineria, ya cu esaki ta e unico manera pa logra un aumento di  actividad economico cu por genera mas entrada pa gobierno tambe, loke ta sumamente urgente pa nan por proba cu corta gasto no ta necesario, loke ta e liña central den pensamento di gobierno. Naturalmente cu esey ta sumamente conveniente tambe, ya cu keda sin corta gasto lo significa no perde voto…

Un pregunta serio ta surgi si di tur e cifranan aki. Nos ta observa cu pa varios aña caba e consumo priva, y mas cu tur cos esun di e hogarnan, ta cay atras y lo sigui asina tambe. No ta nada straño si nos mira e impacto cu e diferente medidanan tabatin. Nos no mester menciona tur, pero e 6% di cada florin di salario, saca di trahado y dunado di trabao pa pension den sector priva, mas e 2% di BAZV, tabata suficiente caba pa afecta poder di compra seriamente. Preocupante ta cu den e ultimo publicacion di CAFT ta contempla e proximo medidanan si e refineria no habri, cu lo ta introduccion di ABB of aumento di BAZV, pero di baina ta papia di baha gasto di banda di gobierno. Atrobe lo permiti gobierno ‘the easy way out’ sacando simplemente mas di e cartera di e ciudadano pa cubri su gastonan, sin sikiera considera baha gasto? No mester lubida cu al fin y al cabo, CAFT no t’ey pa cuida nos salud, pero pa percura ‘dat de cijfertjes kloppen…’ Cu ta baha salario, kita hende di trabao, of bay busca e placa cerca e ciudadano, esey no ta nan preocupacion, pero di nos si…

Ora contempla e situacion economico pa e aña aki y e consecuencianan pa gobierno, ta bira mas facil pa comprende cu e partner cu un urgencia mortal pa habri e refineria ta gobierno di Aruba. Y manera semper, miedo  y pura ta mal consehero…