Fundacion BOB (Bevolkingsonderzoek Borstkanker Aruba) Aruba ta pa preveni cancer di pecho sigui crece. Asina por describi na tempo y tin mas posibilidad di tin un bida largo.

Enrita Werleman, office manager di stichting BOB (Bevolkingsonderzoek Borstkanker) Aruba y tambe un trahado social a splica nos tocante e fundacion y e taboo cu cancer  tin cu mester disparce. “Na aña 2000 nos a ripara cu no tabata papia abiertamente riba e malesa di cancer. Nos a cuminsa cu un grupo di pashent cu a pasa aden pa asina duna aportacion.”

E ta remarca cu 2 caso pa siman ta wordo constata cu cancer di pecho. “100 hende pa aña mas dilanti pa hende muhe. Controla y no tene miedo pa prothese. Y cu prothese tambe ta haci chekeo cu regulacion.”

Sra. Werleman ta continua splica cu na 2007 un team di hospital hunto cu departamentonan concerni a dicidi di lanta tur locual tin di haber cu problema di pecho. Tabata tin algun dokter preocupa pa motibo cu nan a ripara cu cifranan di hende cu ta yega cu tumor ta grandi.

E ta remarca cu tempo ey no tabata tin ningun manera preventivo pa controla esaki prome. si cancer por wordo ataca trempan e ta curabel y nan ta haya guia den proceso. Hende no tin mester di muri pero si yega laat  y e tumor ta mas grandi  cu 5cm of el a core na henter bo curpa e tratamento ta bira pisa y bida ta bira mas cortico.

“Na 2009 a cuminsa duna cu programa di prevencion, charlanan na scol. Cancer ta encera bo salud completo”, sra. Werleman ta splica. E ta remarca cu ora hende ta tende e palabra  cancer di biaha nan ta pensa morto. ‘Awendia tin hopi tratamento pa un bida mas largo’.

Sra. Werleman  ta bisa cu finalmente na 2010 a bin cu un fundacion pa prevencion pa cuminsa haci screening. E ta splica cu a coy un parti di poblacion cu a haya malesa y ta yama nan regularmente cada dos aña pa nan bin haci test pa por wak si tin cambio den pecho.

“Nos a lanta fundacion BOB na 2012 pa haci screening. E proceso a dura largo pa nos fundacion pa motibo cu AZV ta mas pa cuido y no preventivo. Nos a mustra e manera di prevencion, pa por scapa bida di hende y cu ta costa menos tambe.”

Sra. Werleman ta remarca cu awendia e mashin ta sofistica y por mira fe 8mm caba si tin algo creciendo. Ora pashentnan haya diagnostico mas tempran nan ta haya tratamento menos pisa .

Sinembargo e ta aclara cu cancer di pecho tin diferente manera pa presenta entre otro e por ta rash di cuero, infeccion, hormoonnan, lechi den pecho. “Mester wak ki tipo di cancer e persona tin. Cada hende ta haya un diferente diagnostico, mescos cada tratamento ta varia. Tin hende cu mester quimo pisa y tin cu mester djis opera saca e pipita.”

E ta splica cu tur cos ta depende riba e hormonanan, unda e cancer ta, con grandi e ta  y kico el a envadi, awedia por construi e pecho bek. Nos ta educa nos comunidad atende hende pa nan controla pecho paso tin cancer silencioso.

BOB ta pa cierto di edad
Pa haci un BOB e hende muhe mester tin  45 – 75 aña, manera sra. Werleman ta splica cu nan ta hopi stricto pa motibo cu AZV ta esun cu ta paga e screening nan aki. “Hende cu no tin AZV, persona cu nan status no ta legal no ta bini na remarca pa e testnan aki.”

Sra. Werleman ta aclara si ta duna educacion pa controla nan mes y con nan por sigui cu e procedura via nan dokter di cas. E ta splica tambe cu hende homber por sinti e cancer di pecho mas lihe pa motibo cu nan pecho ta plat.

“Facilidad ta cu nos ta yama bo pa duna bo e fecha y orario. Salud ta hopi importante. E proceso ta bay lihe manera cu haya resultado e dokter tambe ta hay’e. Tur cos ta link na computer di dokter di cas, e sistema ta mas facil. Nos ta yama bo pa bin busca bo  carta  y manda potret hospital.”

E ta remarca cu ta yama persona 1 pa 2 siman despues di haci chekeo pa haya resultado.  SI awe e haya sa, ya pa mañan e tin un afspraak cu un specialista. “Tin un bon cooperacion entre BOB, dokter di cas y hospital.”

E screening test
Sra. Werleman ta splica di 24.000 hende muhe cu ta wordo yama, te 8500 so a presenta pa haci e chekeo di nan pechonan. “Tin cu ta yama cancela pa motibo di miedo pa haya sa e resultado.”

Hende ta prefera di tende cosnan negativo prome cu cosnan positivo ‘nos gusta haya informacion negativo, e noticia malo’ asina sra. Werleman ta remarca. “Cada persona tin su nivel di dolor. Tin hende cu no ta haya dolor durante ora di test y tin cu ta grita di dolor.

“Un cos ta un pasa den un mal experiencia, pero no por bisa cu tur ta haya e mes un experiencia malo. Duna chens na un hende pa por biba, pa por alarga su bida y no pa spanta hende. A yega di detecta na tempo y personanan a wordo salba. Nan ta bibo pa motibo cu nan a bin trempan.”

E ta splica cu despues di haci screening ta haya resultado den dos siman y si tin algo cu radiologo a wak nan ta yama pa asina dokter por conseha e pashent pa haci echo pa asina por check mas profundo ‘no precisamente mester ta algo malo’.

E ta preferibel pa hacie na Aruba cu bay biaha Colombia of otro pais afo, paso nan no ta haya datonan of potret asina sra. Werleman ta aclara. Tambe a remarca cu ta recomendabel pa haci esaki aki na Aruba.

E grupo cu ta core mas risico
Sra. Werleman ta splica cu e grupo cu ta hereda esaki di famia ta core mas risico di haya cancer.

Si un persona haya yiu trempan nan ta haya menopausa laat. Tambe e risico mas grandi ta comemento malo, no hopi movecion, stress di trabou, famia, divorcio, problema tur esaki por ocasiona stress y ta crecemento di e malesa.

“Si un persona  yega di haya cancer di ovario e chens pa haya cancer di pecho tambe ta grandi. Tin hende cu dokter ta bisa cancer di pecho e ora ey nan ta saca tambe  nan ovario pa motibo cu esaki ta produci hopi hormoonnan.

Sra. Werleman ta aclara cu un golpi na bo pecho no ta duna bo cancer paso ta bo celnan ta esun cu ta haci cambio aki. “No ta algo di pafo. E caida na ta pone cu e bulto por sali otro parti anto por haya cancer. Pero cancer ta origina su mes den e celnan cu ta multiplica nan mes malo, tin cu ta laga bo curpa of tin cu ta keda anto unda cu esaki bay sinta eynan e ta produci e cancer.”