Tumando nota di publicacion di sr. Jan van Nes riba su preocupacion pa loke ta e forsa laboral den e sector turismo, mi por bisa cu parcialmente mi por biba cu su ponencianan.

Van Nes ta lansa varios pregunta, y ta spera cu p.e. un Universidad di Aruba lo por dedica un estudio riba esaki, y pa asina hiba un discusion cu ta wordo saca for di un atmosfera emocional y pa yega na un plan cu Aruba por progresa cune.

Na mi parecer cu nos ta hopi laat cu e cos aki. Den pasado hopi investigacionnan a wordo haci caba, cu sigur a duna advertencia serio di e rumbo di e desaroyo di nos turismo y su impactonan pa un pais chikito manera Aruba.

Mi kier referi na estudionan y trabaonan di dr. Sam Cole, realisa e.o. tocante e capacidad di carga di Aruba, desde e prome decada di e siglo aki, bao di gabinete Oduber III y IV. Of di e economista dr. Arjen Alberts, un consehero cerca di Gabinete Eman III, kende a constata cu na Aruba nunca a tene cuenta cu e cantidad di hotelnan y turistanan na Aruba. Door cu turismo tabata asina exitoso, Aruba tabata crece y yena cu mas hende (turista y trahado). Loke ta haci nos menos atractivo. Segun dr. Alberts, na 1986 Aruba a haci fout door di tira completamente riba turismo como e fuente mas grandi di entrada. No a regula ni e tipo di inversion aki, ni e inmigracion. Promedio e desaroyo aki a trece mesun placa aden pa cabes, ya cu nos prosperidad pa 25 aña a keda mescos, y mi ta kere cu awo te hasta a baha. Esaki ta masha simpel! door di mas hotel tabata bin mas placa aden. Pero pareu cune e inmigracion a crece y de facto segun promedio ningun hende no a bay dilanti.

Den e sentido aki, e meta riba “termino corto” a gana di e vision di “termino largo”. E politico, e gobernante, tabata pensa riba haci su mes popular awo, door di bin cu mas camber di hotel, pa “crea” trabao, pero no a para keto na kico e hende mes tabata kier, segun dr. Alberts. Esta sali for di “eybao” y bay pa un mihor trabao y cu mihor salario. Pero pa “eybao” tambe bo mester hende, y hopi biaha den volumen grandi, hibando asina pa inmigracion massal.

Na 2018 y 2020 Banco Central di Aruba tambe a bin cu publicacionnan poniendo enfasis riba e aspectonan di “tourism maturity” di Aruba y riba e aspecto di “overtourism”. Cu otro palabra a wordo mustra cu e crecemento economico cu turismo ta trece cune, den cierto forma a madura y ta den direccion di stagnacion.

Apesar di tur e avisonan aki, nos a sigui haci lo contrario. Van Nes ta menciona cu banda di Embassy Suites y St. Regis, lo bay bin un par di mil camber mas, pues un 2000+ camber extra. Su pregunta valido ta: ken ta bay haci e trabaonan aki den e sector aki?

Mientras cu e partidonan tradicional, a pesar di e avisonan di dr. Cole, dr. Alberts y Banco Central, a sigui riba e rumbo bieu, varios partido nobo a cuestiona e tendencia aki peligroso aki. No solamente pa e calidad di servicio cu mester pa brinda e turismo cu ta bishita nos, sino e calidad di bida di nos hendenan, mescos tambe e calidad di nos medio ambiente y nos finanzas publico. Pero na momento di asumi poder, e mesun modus operandi ta sigui y ta acepta incluso pa construccion di mas hotel (sin conta tur e condominionan).

Van Nes ta remarca cu e Arubiano no tin interes pa traha den horeca, y cu no tin hende pa haci e trabao aki. P’esey e ta puntra si nos no mester haci e sistema di permiso mas amabel y eficiente, na unda cu hasta e ta wak cu nos no mester di un GNC (Warda nos Costa). Cu otro palabra e famoso “flexibilisacion di nos mercado laboral”, cu hopi ta papia di dje ultimo añanan.

Atrobe, puntonan fuerte den e opinion di sr. van Nes, pero al mismo tiempo, puntonan cu e mester a para mas fuerte riba nan un 10 pa 15 aña pasa.

Hustamente mirando cu nos economia ta depende di un 90% di turismo, nos mester a probecha di e periodo di pandemia cu nos a pasa aden, pa traha riba e calidad di turismo y no e cantidad. Nos tabata tin un momento pa nos a reset nos pensamentonan y rumbo riba turismo. Y aki ta unda cu e concepto di un “dialogo nacional” tabata tin su lugar, na unda cu nos por a wak otro den cara y puntra nos mes y na otro ta kico nos kier cu e pida baranca aki.

Pa varios añanan y sigur den e ultimo 3 eleccion mi a vocifera mi preocupacion pa construccion di mas camber. Mi a wordo y ta wordo tuma na malo. Hopi hende no ta gusta ora mi uza e terminologianan “overtourism” of “overcrowding tourism”, pero cu binimento di mas camber di hotel, esaki ta loke nos lo bay cosecha. Algo cu nos a bin ta sinti caba, mientras e capacidad di carga di nos pais ta yegando su limite. Esnan cu kere cu sigui traha mas hotel of cambernan di hotel, ta desaroyo turistico ta bon ekiboca.

Hopi biaha nos ta djis enfoca riba cifra, esta solamente pa e parti di crecemento, pero cu poco of niun preocupacion pa e impacto di e crecemento aki. E problemanan di crecemento por ta mas grandi cu e beneficionan.

Sin papia di e precedencia di e placa cu kier inverti. Banco Central a mustra riba e aspecto aki, pero manera a bira custumber, ta parce cu “nobody cares”! Al final un biaha mas ta e ARUBIANO lo mester bay tende cu e ta floho!! Esaki ta e caso?