“AIV ta conseha tur pais den Reino pa mira si fortifica lasonan cu Union Europeo por ofrece oportunidadnan nobo. Un zonido conoci. Si mira lihe den historia, por mira cu e di dos gabinete di Balkenende den 2003 a duna Antias y Aruba e chens pa sigura posibilidad di opta pa status di un area ultiperiferico (UPG) den futuro den cuadro di cambio di un tratado Europeo. En bes di probecha e oportunidad manera e ta, e coalicionnan den Willemstad y Oranjestad a rechasa e oferta aki fuertemente, cu un conseho na Den Haag pa mete den nan propio asuntonan. 17 aña despues mi ta lesa cu tin gruponan na Corsou cu kier opta pa haya e UPG status, pero e momento di 2003 a pasa.”

Asina Paul Comenencia, consehero di estado di Reino (staatsraad van het Koninkrijk) na Raad van State a expresa su mes durante un webinar titula ‘Relacionnan di Reino den perspectiva multidisciplinario’ den contexto di e direccion nobo cu aworaki ta bayendo, unda Aruba y Corsou ta yega na acuerdonan cu Hulanda pa compromete di introduci reformanan grandi den tempo corto. Akibou ta sigui su discurso durante e webinar organisa pa Institute for Transnational and Euregional cross border cooperation and Mobility (ITEM) na Universidad di Maastricht.

“E envolvimento Hulandes mester hisa e chens cu e promesanan haci berdaderamente lo wordo cumpli. Kico precisamente e cooperacion boluntario pero no permanente ta nifica specificamente y kico Hulanda su contribucion precisamente lo nifica lo mester sali na cla ainda, pero a bira cla cu e islanan pa awo no por sin ayudo externo. Riba tereno social, humanitario y financiero y economico no, e crisis di Covid a mustra esey, y riba e tereno geopolitico sigur cu no. Sin distincion ki futuro e islanan tin ambicion p’e, un laso cercano cu Hulanda ta e unico speransa pa un desaroyo rapido den direccion di mas autodeterminacion.”

‘Islanan parti di Hulanda pa casi 400 aña, pues Hulanda tin responsabilidad’

“Pa haci un recordatorio, sigur pa nos amigonan den Hulanda, e islanan ta parti di Reino, den su varios incarnacion, desde 1634. Mas largo cu Limburg ta parti di Hulanda, manera Piet Hein Donner, ex presidente di Raad van State a yega di remarca. E lasonan entre Hulanda y e islanan ta e resultado di un desaroyo cultural. E tabata por di otro manera, pero e no a bay otro manera, pasobra Hulanda tabata kier e asina. Bo lo por agrega tambe, cu el a bira asinaki, pasobra e poblacion di e islanan tambe tabata kier e asina. Casi 400 aña di ta hunto ta trece cune obligacionnan. Di tur banda, mi lo bisa.”

“Despues di a dirigi e islanan manera colonia te cu prome mitar di siglo 20, Hulanda a duna e islanan nan propio gobernacion bou capa di Antias den 1954. Autonomia. Loke ta uni e 6 islanan ta e escala chikito di nan sociedad, nan ubicacion isola, y nan vulnerabilidad den varios sentido. Sint Maarten, Sint Eustatius y Saba ta sinta den e caminda di horcannan, den tur islanan democracia ta desaroyando, y tur tin falta di dirigentenan competente y experticio na nivel di gobernacion pa asina trata e cantidad grandi di dossiernan di maneho. Riba esey a bin e pandemia di Covid.”

“Den Haag nunca tabata bon den comunica cu e islanan, y e manera con a comunica e rekisitonan pa sosten di likides den prome mitar di 2020 — parcialmente cu rason —  a trece e mesun reaccionnan reflectivo anticolonial bieu back. A pesar di e reaccion aki, a bay traha riba e acuerdonan politico cu actualmente ta sigui den desaroyo. Bon pa e islanan, mi lo bisa, y sensibel pa Hulanda.”

“Cu speransa, esaki ta e comienso di un era nobo den relacionnan di Reino, cu lo por conduci na un vision comparti riba e futuro di Reino. Ya pa hopi largo e partnernan den Reino ta haci negoshi cu otro, asumiendo di un ficcion cu pronto lo nan lo separa. Al contrario di loke por a mira den e ultimo 66 aña cu e Statuut a wordo treci na bida, e crisis di corona a sigura cu no por sigui cana riba e mesun pia bieunan. Sigur no e islanan den Reino, pasobra nan tin mester di e lasonan di Reino. Por lo menos, por lo pronto no, y por lo pronto, ami ta mira como un periodo hopi largo.”

‘Cu status di LGO, UE no tin obligacion pa duna sosten den caso di atake arma’

“Hulanda tin un responsabilidad cla despues di ta hunto cu e islanan pa 400 aña, pa e bienestar di e poblacion di e islanan. No solamente e impacto di Covid, si no tambe e desaroyo geopolitico den e region, ta mustra cu tin mester di un vision mas amplio riba Reino y su relacionnan cu e islanan. Den ultimo luna a sali un nota di ministerio di defensa riba e bista di defensa den 2035. Den esaki e minister di defensa cu tambe e region Caribense a bira mas geopolitico. E posicion fuerte di podernan grandi y otro paisnan, e insiguridad den varios region, y e situacion sensitivo den region Caribense, ta haci Europa y Hulanda vulnerabel, segun e minister.”

“Asina e ta skirbi, cu tin un necesidad pa ta prepara pa un posibel escalacion militar den region Caribense, cu atencion pa e echo cu e partinan Caribense di nos Reino, ta cay fuera di e tereno di e tratado di NATO y Union Europeo.”

“E Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) tambe ta boga pa un organisacion mas activo y strategico di Reino den e region, cu a bira e tarima di rivalidad entre podernan grandi. AIV ta mustra den su rapport riba e liderazgo di Merca cu a bira menos natural, y e avance di China, cu a lanta pa via di e espacio habri cu Merca a laga. Nos no mester lubida cu Rusia y Iran anteriormente tabata controla pa Merca.”

“Mescos cu e minister di defensa ta skirbi, AIV tambe ta conclui cu e islanan ta den posicionnan vulnerabel mirando cu e tratado di NATO no ta cubri e teritorio di e islanan, y al contrario na e status di UPG (areanan ultraperiferico di UE), e status di LGO (paisnan y areanan den exterior) no ta duna e paisnan miembro di UE e obligacion pa duna y ricibi sosten den caso di un atake arma. Pa proteccion di e islanan den Reino, Reino ta wordo punta den direccion di cooperacion cu aliadonan manera Merca, y e dos miembronan di UE cu areanan den Caribe, esta Francia y Reino Uni.”

“Banda di e obligacion di Hulanda pa reconoce y mantene e lasonan aki cu e aliadonan aki, e islanan mes tambe tin un obligacion pa haci esaki. Den un mundo cu ta hopi mas compleho y yen di imprevisto compara cu e tempo cu e Statuut a wordo crea, e paisnan Caribense den Reino pragmatico y un Hulanda mas inclusivo y strategico lo mester conclui hunto cu nos futuro conhunto por lo pronto ta miho sirbi cu un sintimento di vinculacion fuerte, cu raiznan den tanto Europa como e region Caribense.”

“E stabilidad y e siguridad huridico ta wordo sirbi y Hulanda, cu di un manera of otro ta hunga un papel basta chikito den tarima internacional, lo por sigui profila su mes tanto den Europa como den hemisferio Occidental como un partner relevante den relacionnan internacional.”

‘Mi ta ripiti e conseho di AIV pa uza e waarborgfunctie preventivamente’

“Un par di puntonan di prioridad pa Reino pa sigui dilanti. E paisnan Caribense mester traha seriamente riba nan propio iniciativa pa introduci reformanan structural cu meta pa sali mas fuerte di e crisis di Covid, pa haci nan status autonomo un realidad berdadero y pa diminui nan debilidadnan pa paisnan manera China y Venezuela.”

“E acuerdonan cu ta yegando cune cu Den Haag ta crea un bon oportunidad pa pone pasonan grandi por medio di entre otro, uza sosten tecnico y financiero Hulandes optimalmente y por medio di ataca asuntonan manera enseñansa, cuido y siguridad como Reino. Pa un parti esey ta e situacion caba, maera siguridad y husticia, pero mas ta posibel.”

“Den Haag mester posiciona su mes mas strategicamente den region Caribense, y duna contenido na e colaboracion cu e islanan di un manera hopi mas radical compara cu con ta acercando esaki aworaki. Aki mi ta ripiti e conseho di AIV pa no laga articulo 43 di e Statuut, e funcion di garantia pa derecho humano y bon gobernacion den Reino, fungi solamente como ultimum remedium, pero pa tambe uza esaki preventivamente.”