Aunke no un tema principal den debate electoral, ‘cost of doing business’ y con pa haci Aruba mas atractivo pa inversion, tambe ta presente. Pa e simpel motibo cu e ta importante pa nos desaroyo economico. Pa hopi aña tin hopi keho for di sector priva pa e ‘red tape’ cu ta existi den e tramitenan cu un empresario ta topa den su trato cu gobernacion. Esaki ta concerni principalmente e perdida di tempo den tramitenan di por ehemplo e trayectonan di diferente tipo di permiso, cu un empresa mester pa por funciona.

Pero haci bo economia mas atractivo pa inversion ta abarca hopi mas cu esey. Ta trata concretamente di kita obstaculo y crea incentivo pa inversion, sin cu e incentivonan ey ta costa gobierno hopi placa. Parti di esaki ta entre otro e regimen fiscal cu ta vigente pa un empresa. Kico ta e obstaculonan cu e empresario ta topa? En principio, tur empresario ta consciente cu nan mester paga impuesto. Pero no tur regimen fiscal ta mes faborabel pa un negoshi. Con bon o malo esun di Aruba ta anto?

En general specialistanan fiscal ta mustra riba e peso grandi di e impuestonan directo cu ta pisa riba e empresa tambe. Kico un empresa na Aruba ta topa riba su caminda, pa loke ta impuesto? Na prome luga nos tin un impuesto riba ganashi, cu actualmente ta na 25%. Competitivo? No, tin hopi pais cu tin tarifa mas abao, y tin manera pa reduci esey y haci Aruba mas competitivo y atractivo. Ademas, tras di e impuesto aki ta bin un impuesto riba dividendo (10%; bao cierto condicion 5%), ora cu e compania pasa ganashi pa su accionistanan. Den pasado tabatin varios conseho di expertonan internacional pa simplemente aboli e impuesto aki. Pakico? Pasobra e ta  costa bastante na administracion y no ta rindi tanto: alrededor di Afl. 6 miyon pa aña. Compara esaki cu e Afl. 238 miyon cu e impuesto riba ganashi a trece aden na 2016. E simpel abolicion di e impuesto riba dividend ta haci cu cada empresa por dispone libremente riba nan ganashi, despues di paga impuesto riba ganashi. Esaki ta haci e caminda liber pa mas inversion na tur nivel, di grandi te chikito.

Naturalmente esaki ta implica cu entrada perdi pa gobierno aki mester haya compensacion otro caminda. Esey ta posibel traves di un switch pa un impuesto indirecto. Hecho ta cu nos tin un impuesto indirecto caba desde 2007 cu yama BBO. E tabata obheto di critica mortal den campaña di 2009, pero na 2017 e ta un 0,5% mas cu e tabata originalmente: BBO/BAZV. E problema a largo plaso cu e tipo di impuesto aki ta su caracter acumulativo, cu dado momento ta causa inflacion. Mas e aumenta su porcentahe, mas fuerte e efecto por bira. Un pregunta importante cu sigur ta surgi ta dicon e BBO/BAZV, cu ta mas cu e BBO di 2007, a keda introduci sin cu inflacion a aumenta asina hopi. Esaki ta debi na e situacion den cual a introduci e BAZV na 2015 nos economia tabata (y ta) pasando den un temporada di poco inflacion. Hasta di deflacion na cierto momento, a base di e debilidad di e poder di compra local. IMF den su informe pa 2017 ta bisa tocante esaki: ”Inflacion ta keda abao. Economia tabata den deflacion na 2016 – consistente cu demanda domestico debil, pero tambe pa prijsnan di energia abao. Inflacion tambe tabata abao durante 2012-2015.”

Esaki ta indica cu no semper e tipo di impuesto aki ta inflacionario; no bao di tur circunstancia en todo caso, aunke cu e motibo di e deflacion actual no ta positivo: caida den poder di compra. Di tur manera e problema di inflacion ta keda reduci si e porcentahe di e impuesto keda abao. Pero si mester un impuesto indirecto pa genera mas entrada pa gobierno, pa por baha impuestonan directo por ehemplo, anto mester contempla haci un cambio pa un sistema manera BTW (IVA,VAT). Mundialmente esaki ta e sistema mas aplica, tambe den nos region. Nos ministro di Financia a bin cu e idea di introduci algo parecido (ABB), basa pa gran parti riba cobransa ‘na porta’ pa mercancia, na luga di impuesto di importacion. Pero su lider no tabata pensa mescos y  a torpedia esaki pa temor electoral.

Di tur manera mester sigui pensa con pa crea un regimen fiscal mas atractivo pa empresa, y preferiblemente algo cu ta beneficia tur empresa, y no solamente  e grandinan, manera ta e caso  actualmente cu e areglo di IPC. Un sistema masha elabora pa cual al momento ta un man yen di hotel so ta cualifica pa haya un reduccion considerabel riba loke nan mester paga riba nan ganashi. E abolicion di e impuesto riba dividend por yuda crea un ambiente mas positivo pa inversion, cu dentro di un par di aña caba ta conduci tambe na mas entrada pa gobierno. Esaki sigur no ta e unico alternativa cu por aplica, pero e por ta uno importante den un situacion unda gobierno no por perde tanto entrada, manera ta e caso actualmente.