Pandemia di Covid-19 cu a causa un impacto grandi riba varios sector na isla como esun economico, social y laboral, na e momentonan aki companianan y dunado di trabou ta pasando momentonan dificil, igualmente trahadonan cu ta sufriendo abuso door di doñonan di trabou.

Bon Dia Aruba a haci un entrevista exclusivo cu mr. Carl Giel ken ta hurista experto den area di Labor y Admision, el a conta cu na e momentonan aki cu el a lanta su mesun compania di Consultancy y cu e ta hayando varios caso cu tin di haber cu problemanan entre dunado di trabou y trahado pa via di e crisis Covid-19.

Giel a splica cu un di e partinan afecta ta hendenan cu ta traha ilegal, personanan cu no tin un status legal na Aruba pero nan ta duna nan servicio a base di un contract laboral, tin companianan cu no ta haya subsidio di salario pa motibo cu nan no ta inscribi na SVb, e dunado di trabou ta tuma un persona sin status legal pa haci un trabou pero nunca e no a registr’e na ningun caminda.

Di esaki, door cu nan no ta haya e subsidio di salario nan ta keda sin paga nan, el a menciona cu aworaki e tin un caso di un persona cu a traha for di maart te augustus, 16 ora pa dia y e no a haya pago, e persona aki cu no tin status legal a keda sin nada pa motibo cu su dunado di trabou no a haya subsidio y el a keda sin paga su trahado, algo cu pa ley ta ilegal.

E parti di contracto laboral pa dunado di trabou cumpli cu e trahado e no ta wak e status legal di e trahado, algun caso asina a bin dilanti den temporada aki di Covid-19 y cu “ta birando un situacion fastioso” segun loke Giel a sigura.

Di e caso cu companianan cu no ta inscribi na SVb, no ta paga belasting y ta pasando e mesun situacion cu no ta haya subsidio di salario, el a señala cu por ehempel tin un caso di un persona cu te fin di juni e no a cobra mas, ta trata di un persona local cu un contract pero e dunado di trabou no ta paga pa via cu e no ta haya suficiente placa pa paga pe, “otro situacion cu tambe ta ilegal y cu algun doñonan di trabou no ta respetando esey”, el a bisa.

Asina mes, Giel a trece dilanti dunado di trabou cu ta haci uso di e crisis aki pa retira trahado, el a comenta cu un compania grandi reconoci kier haci un retiro masal di trahado, specificamente kier kita 30 trahado haciendo uso di pandemia pero nan ta hayando subsidio di salario.

Retiro masal ta ora un dunado di trabou kier retira 25 of mas di su trahadonan, of 25% di e cantidad di su trahadonan tanten cu e no ta menos cu 5 trahado, segun loke ta regla den articulo 5 inciso 1 di Ley di Retiro y cu mester pone departamento di Labor na haltura di esaki.

Manera ta conoci, subsidio di salario ta pa evita cu trahadonan lo perde nan trabou , gobierno ta pagando e salario aki pero toch “e compania ta presentando paketenan pa trahadonan aki tumel’e y retira nan mes”.

Giel a expresa cu ora a haci un calculacion di lo cual e dunado di trabou kier paga pa trahado, lo minimo ta e cesantia y e pre-aviso, esey so segun loke el a manifesta, tambe a bisa cu tin algun di nan cu tin 30 aña di servicio pa loke compania ta haci mal uso di e crisis pa retira trahado.

Giel a sigura cu e compania aki a cambia di doño, “un doño stranhero cu aworaki kier bin haci abuso y retira trahado cu mayoria di nan ta persona local”.

Di otro banda, tin dunadonan di trabou tambe cu nan gastonan di huur y coriente ta asina halto cu ni cu nan ta hayando subsidio di salario, nan no por sobrevivi pa esey, segun loke Giel a declara algun di nan ta usando nan mesun placa pa wanta y pasa e periodo aki, por ehemplo, el a menciona un restaurant grandi cu ta den area di hotelnan su doño a bisa cu e luga no ta pasa di januari.

“Si januari e cos no ta drecha e ta bay cera su portanan”, Giel a comenta.

Un di e gastonan fiho cu un dunado di trabou tin ta e ‘payroll’ cu ta e salario di trahadonan, ademas di coriente y awa, e gastonan mas halto y cu e mester cubri di loke e ta haya na base di e clientela cu ta drenta den su negoshi, “pero di e poco clientenan cu ta hayando awor nan no ta yega pa cubri nan gastonan”, Giel a afirma.

Asina mes, tambe tin hopi desempleo na e momentonan aki di e cual el a enfatisa cu companianan cu no ta inscribi na SVb cu no tin entrada di subsidio di salario, mester paga nan trahadonan for di su saco pero nan no ta haci esey, pa e motibo ey e persona ta keda sin trabou.

Giel a expresa cu hopi hende ta wordo engaña pa nan dunado di trabou como ta e caso di personanan stranhero cu no ta compronde e idioma local y ora nan ta haya algun papel na su dilanti nan no sa kico ta hinca den otro y e trahado ta firme.

Giel a informa cu el a haya un caso asina na unda e trahado a haya su carta di retiro y e compania no tin di haber nada mas, den caso aki e trahado por bringa e legalidad pa motibo cu e no sa kico ta bisa den e carta y e ora ey e carta por bira nulo.

Ta existi personanan cu nan no sa nan derechonan laboral y ta nan obligacion como dunado di trabou y trahado di sa esey, tin dos partido cu tin nan obligacionnan y nan debernan pa cu e otro.