Recientemente e fundación cu meta di boga pa bon gobernación, cu hunto cu gobierno a financia un investigación encuanto e estado di integridad den gobernación, a manda un carta pa gobierno, urgiendo mas accion riba e tereno di maneho di recurso humano gubernamental. Nan ta mustra riba e hecho cu pa varios decada caba e exceso na personal ta stroba gobierno di keda cu placa pa haci inversion necesario den otro aspecto importante di gobernacion. Tambe ta señala cu e nombramento di personal no suficientemente educa pa cierto funcion tin efecto grandi riba efectividad di e aparato. Esaki ademas di e impacto negativo cu e tipo di nombramento – meramente politico – tin riba funcionamento di e aparato, cu ademas ta desanima esnan cu bon estudio pa drenta servicio di gobierno, pasobra e carera via politica ta parce di tin prioridad. Ta recomenda gobierno tambe entre otro pa haci un ‘kerntakenanalyse’ (nobo) y actua tambe segun e resultadonan. E carta realmente ta reuni e kehonan conoci den tur e añanan cu Aruba tin su propio gobierno, loke no ta nada straño pasobra patronahe politico no a nace na 1986 sino cu e tabat’ey desde e dia cu a cuminza cu un bida politico propio na e isla.

E pregunta ta kico ta bay sucede proximamente. Por ta cu den un futuro no asina cercano e fundacion lo haya un contesta di banda di gobierno. Pero esey, aparte di ta un asunto di cortesia, no ta asina relevante pa loke mester bay sucede riba e tereno di mehora e aparato publico. Si nos por ta critico cu e posicion duna pa e fundacion, aunke nos ta comparti loke nan ta trece dilanti, ta e hecho cu nan critica ta keda demasiado general y amplio. Ta necesario bay mas den detaye pa nos por mira kico ta e cambionan necesario y con profundo nan mester ta. Y den esey no tin nada mihor cu ehemplo actual y bibo.

Ehemplo uno. Gobierno(nan) tin decadanan ta keha caba cu nan no tin e recursonan pa amplia e personal profesional cu Centrale Accountantsdienst mester. Mientras trabao gubernamental a crece enormemente den ultimo 30 aña, e servicio clave aki pa control financiero a solamente bay atras den cantidad y calidad. Nos no a haya impresion cu e diferente gabinetenan tabata lamenta e situacion aki, pasobra esey tabata haci cu no tin suficiente control riba loke ta sucede den gobierno. No ta straño cu awor Hulanda, den cuadro di e cooperacion pa logra e reforma necesario acorda, ta bay paga pa amplia e equipo profesional na e servicio aki, pa por haci e trabao manera mester ta. Y nan kier rabia ora nos bisa cu aparentemente tur cos bon cu ta sucede ta bin di banda Hulandes? Tur cos bon mester sucede, no gracias na, sino a pesar di nos propio gobierno?

Ehemplo dos. Nos tin un ministro encarga cu Labor cu ta bay bishita e conferencia anual di ILO na Ginebra, Suiza. Nos ta di acuerdo cu Aruba mester participa, como parti di e delegacion di Reino Hulandes, pero pa duna cara aya lo mester tin e trabao na cas haci. Por ehemplo: nos a yega di tuma nota di un solo silaba publica pa e ministerio di e trabaonan cu mester haci pa cumpli cu e lista di tratado di e propio ILO? Por ehemplo, e tratado di IlO encuanto inspeccion di labor ta exigi e publicacion anual di loke a sucede riba tereno di inspeccion y investigacion haci na empresa cu no ta cumpli cu ley, cuanto infraccion a constata y kico tabata e accion legal y penal tuma pa autoridad. Nos a yega di mira un palabra publica pa sikiera gaña cumpli cu e obligacionnan internacional aki? Al contrario, te awe e departamento tin e reputacion cu como empleado mihor bo no bay keha cerca Inspeccion di Labor, pasobra promer bo yega trabao ya bo hefe ta na altura di bo bishita. Si despues bo perde bo trabao pa bo balentia, nan ta yuda bo den bo lucha legal contra bo empleador? Nos a yega di tende e mandatario anuncia accion di su banda den e tipo di asunto aki? Cu tur e contestanan aki negativo, e ora si nos ta puntra ta kico e ministro ta haci na Ginebra? Bueno, por ta cu el a bay anuncia e ley nobo di proteccion laboral, conoci na Hulandes como Arbowet, cu keto bay Aruba no tin? Aki nos no sa di nada, en todo caso…

Ehemplo tres. Nos ministro encarga cu Medio Ambiente y Naturaleza a bin riba e tremendo idea pa hinca derecho di naturaleza den Constitucion. Promer cu nos pasa pa aplauso, nos kier a puntra e mandatario con ta para cu su trabao, pa implementa e obligacionnan cu nos tin bao di diferente tratado internacional, cu t’ey pa yuda eherce control na fabor di sobrevivencia di e mesun naturaleza ey, pa nos yiu y nietonan tambe tin algo pa aprecia den futuro. Nos no a mira nada di accion contundente pa para e procesonan di deterioro riba tera y den lama, mientras cu esey lo mester ta su enfoque, pa cual e mester emplea e personal adecuado, no pa haci su parti di e roadshow grandisimo cu e gobierno aki ta organiza, envez di simplemente atende e asuntonan cu mester atende. Si ni Ombudsman no a logra drenta Constitucion, e idea ‘briyante’ aki mester haya prioridad? Critica mester ta mas profundo y detaya, pa por haci dolor.

LJMADURO – 05-MEI-2023