Ultimo tempo atrobe nos mercado laboral ta parti di e discusion den diferente foro. Por ehemplo, cu di banda di esnan cu ta na fabor di e megaproyecto hotelero na Sero Colorado ta argumenta cu no lo ta necesario pa importa forsa laboral di exterior, pasobra tin suficiente hende desemplea na Aruba, y principalmente na San Nicolas. Hasta nos ta tende cifra di cinco mil hende desemplea, loke ta bien posibel, pero ken ta duna nos cifra confiabel pa por comproba esey?

Otro ehemplo. Den su presentacion na publico siman pasa e presidente di Caft ta menciona cu desempleo na Aruba actualmente ta na 9,3%. Posibel? Probabel? Realmente e pregunta lo mester ta: ta ken a dun’e e cifra ey? Departamento di Trabao tin como ultimo cifra riba su website un cifra di 8,9% di aña 2017. Despues, no a considera comunidad Arubano digno di haya un update. Unda anto, nos por haya cifra confiabel di e momento aki? Ta bira tempo pa ‘set the record straight’ y duna e situacion real, asina leu cu esey ta posibel. De paso un intento pa splica, no pa prome ni ultimo biaha, con por ta cu un pais tin hende sin trabao y asina mes ta importa un cantidad di hende di exterior.

Prome cu tur cos, e asunto di cifra confiabel. Pa hopi aña caba nos ta depende di un solo encuesta pa aña di e departamento concerni, cu ta keda declara e ‘cifra di desempleo pa e aña ey’. Masha bunita, pero esey no ta bisa mucho. Nos no ta bay cuestiona e metodo di recoge e datonan pa e encuesta, es decir e cifra di e momento ey nos ta acepta como ‘berdad’, momentaneamente. Y pakico? Desempleo por subi o baha den cuestion di siman, y sigur di algun luna. Sin no tin cifra confiabel cu un frecuencia mas halto, nos no por tin confiansa den un cifra cu a calcula seis, ocho, nuebe luna pasa, mientras un mucha por sa cu, si tabatin algun incidente grandi di ciere di empresa, e ultimo cifra ey lo por a cambia substancialmente. Con nos ta remedia esaki? Siguiendo e ehemplo di Estadonan Uni, cu tin un cifra nobo tur siman? No, esey lo ta impagabel y ademas innecesario. Pero un bon encuesta cada tres luna ya por yuda pa nos tin un miho bista riba nos mercado laboral. Claro cu ta bay bisa nos cu no tin placa…

Pero tin algo mas. Nunca a yega di mira estadistica di ki tipo di trahado nos tin sin trabao… No ta importante solamente pa sa un porcentahe di desempleo general, sino cu nos por indica tambe ki tipo di empleado nos tin, ki tipo di scol, experiencia, etc. E ora di biaha nos lo por hiba un discusion mas exacto y puntual, manera den e caso di e megaproyecto menciona. Nos tin o no tin e hendenan pa ocupa e cuponan di trabao, di cual e mayoria ta di e categoria cu menos exigencia di scol y menos bon paga tambe. Pakico no tin un autoridad laboral cu por duna algun claridad den esaki? O talbes ta net e proposito pa laga nos tur ta hiba debate a base di…, a base di kico realmente?

Banda di esey ta bin naturalmente e asunto di ken specificamente ta desemplea. Pa varios decada caba Aruba ta importando hende na gran escala pa e trabao menos atractivo, y menos bon paga. Di otro banda, tin semper cierto demanda den profesion mas califica, pa cual casi nunca tin suficiente hende na Aruba. Esaki ta implica cu e metodonan cu nos sa scucha na radio o sa lesa den corant, di ‘dal porta cera y no laga niun hende mas drenta’ ta gritonan sin base den e situacion real di mercado. No tin otro manera pa haci e cosnan aki cu emplea hende cu conocemento profesional, laga nan haci nan trabao, y no hiba un maneho di decision paralelo na nivel ministerial, manera a bira custumber den e ultimo añanan. Anto, controla e proceso adecuadamente, pasobra no ta mandatario so ta haya tentacion pa haci cos indebido.

Tur cupo di trabao, specialmente e trabaonan mas califica, cu ta keda lunanan habri pasobra gobierno no ta logra pone e procesonan corespondiente cana debidamente, ta causa daño economico na nos pais. Y, algo cu no sa tuma na cuenta hopi, en todo caso publicamente, pero laga nos bisa esaki aki mes: corupcion ta prospera mas segun cu e trabanan di e sistema ta desespera hende y ta haci nan mas dispuesto pa paga. Cada biaha nos ta haya den cualkier presentacion economico e mencion di e famoso ‘red tape’. Lamentablemente hopi biaha no ta bay mas den detaye, analisando kico realmente ta conforma e ‘red tape’ ey. Esaki ta un di e red tapenan mas hancho.

Nos ta den e siman unda ta bay tin sentencia den e caso di corupcion mas grandi di nos historia. E resultado di esey no ta den nos man. Pero cuanto cos a cambia mientras tanto den e procesonan di permiso? E kehonan ta sigui na mesun nivel manera den e añanan anterior. Un señal cu no tin nada cambiando?