Gran parti di trabao gubernamental ta algo cu hopi biaha nos como ciudadano no gusta: control riba kico nos ta haci… Sin embargo, e ta necesario basta e ta segun regla y di un forma cu gran mayoria ta apoya. A base di e consenso ey ta traha ley y regla relaciona cu ley, y nos mester cumpli. Aki di biaha ta bin e promer complicacion ora nos ta ripara cu cumplimento ta ser controla cerca cierto di nos y otronan no. Y ta claro cu esaki no por, mester tin un cierto base di igualdad den esaki y nos ta hopi sensitivo pa desviacion di e trato igual aki. Esey ta bon y sigur mester ta asina, pero cu esey ainda nos no ta yega unda nos mester ta. Y pakico no?

Pasobra nos mester mas pa por garantiza e ‘level playing field’ ey. Nos mester di suficiente control, bon organiza y eficiente. Esey pasobra no ta posible pa sin mas emplea hende keriendo di e manera ey resolve e eventual problema di suficiente man pa haci tur e trabao. Y ta aki cu nos ta mira un di nos problemanan clasico di gobernacion ta aparece. Ta purba resolve e asunto tumando mas hende na trabao, mientras cu ta mihor pa mehora bo organizacion y siña traha eficiente. Y ta resulta facil pa trece esaki dilanti como un problema tipico di sector publico, unda e afan pa emplea hende, sigur si ta trata di famia y amigo, nunca ta falta. Sin embargo, e ta un problema den sector priva tambe, unda busca forma di ta eficiente ta bao di mas presion, pasobra e ta relaciona directamente cu rentabilidad di e negoshi. Pero asina mes tin diferencia entre empresa den e mesun sector, unda esun si ta realiza gran eficiencia y e otro no. Den e lucha pa sobrevivencia esun bon prepara y arma tin hopi mas probabilidad pa keda.

Durante e crisis di Covid-19 tin hopi empresa cu a siña algo cu nan no tabata realiza, o cu e situacion di mercado tabata permiti pa nan ta mas relaha cune, pero unavez e crisis a cuminza exigi victima, a bira importante cuminza pensa: con pa haci mas cu mes hopi hende, o mes hopi cu menos… E crisis ta ocasiona un ‘reality check’ cu ta pone hopi empresa bao presion, pero nan por sali beneficia di esaki, logrando mihor eficiencia, y mas ganashi. Si logra esey a traves di henter bo economia, nos ta creando un economia mas saludable y mas resistente contra crisis.

“Bunita,” nos ta tende hopi hende ta bisa; “ y con ta haci cu tur e personanan cu no tin trabao mas?” Pasobra haci mes hopi cu menos, ta implica hende cu no tin trabao mas. Esey ta berdad, pero nos ta para na un punto hopi crucial den nos desaroyo economico. Tin hopi desempleo, pasobra tanto hende a perde nan trabao durante e crisis, pero no tin sentido den emplea hende na e mesun manera no economico manera un cierto empresa tabata opera promer cu e crisis. Ta importante, pa su sobrevivencia den futuro – nos no sa nunca ki dia un siguiente crisis ta bin – pa percura anto cu un empresa ta mas resistente posible contra ‘mal tempo’. Pues bay back na un pasado cu demasiado personal realmente no ta un bon opcion. Mester busca un manera di bira ‘leaner and meaner’, cada ken den su ramo.

Awor nos ta bay aplica esaki riba sector publico. Promer cu nos cuminza ya nos ta tende e gritonan cu “nos no tin suficiente hende”. Y esey mientras nos ta pagando un luho grandi na personal, cu ta costa nos mas cu nos por afford. Y a pesar di esey control riba un cantidad di cos no ta cana bon, pasobra tumando como punto di salida cu no tin suficiente capacidad, ta usa loke tin pa controla cierto hende o empresa, y convenientemente esnan cu ta haya control semper ta ‘nan’ y no ‘nos’. Y asina nos ta termina cu un aparato publico bastante desorienta den e manera di opera. Con nos por ataca e problema aki, sin cu inmediatamente ta tende e famoso gritonan di ‘no mishi cu mi pan’? Den tur tipo di control cu gobierno mester haci, tin asunto di prioridad y di menos prioridad. Ora tin capacidad limita, ta logico cu no por haci tur cos, pero kico si ta haci?

Nos ta ripara, no di awor, di tur tempo, cu empleadonan publico tin un cierto rutina, unda cada vez, cada aña o seis luna, ta controla e mesun empresanan. Pakico no cuminza categoriza nan segun comportamento? Esunnan unda semper tur cos ta na orden, pakico bay atrobe? Mihor usa e tempo ey pa bay cerca e otro cu por ta representa un problema, tambe si e ta sobrino di e ministro… Y si eynan ta surgi problema, pasobra ta resulta cu tin ‘untouchables’ entre nos, cu por haci daño grandi na carera di e empleado publico cu kier haci su trabao corectamente, anto e ora si nos mester warda pa e Hulandesnan bin haci loke nos mes no kier haci. Tur loke nos mes por mehora tin gran valor pasobra cu orguyo nos por bisa cu nos ta atende nos mes asunto. Pakico nos no ta tende nada den e direccion aki?