“Economia di Aruba ta bayendo hopi bon…!” Esey nos tur sa, despues di e show repititivo di gobierno alrededor di e tema aki. No menos cu cuatro ministro a atende esaki, cada un naturalmente di nan propio angulo como encarga cu cierto cartera. Promer nos a haya e relato di Promer Ministro, a base di loke e rapport di IMF a trece dilanti. Loke nos a haya straño pasobra nos a kere cu ta e ministro encarga cu finanzas lo tabata esun cu lo a haci esaki. Pero nos no mester a warda hopi, pasobra di su banda tambe nos a ricibi un relato di mesun contenido. Banda di esey a bin e relato di e mandatario encarga cu turismo, loke nos por a comprende ainda pasobra e enfasis ta un poco diferente. Pero, pa corona obra, e ministro encarga cu asunto economico no por a keda tras y a bin dilanti cu e pronostico pa 2023 y añanan venidero…

Un promer pensamento di nos tabata cu tabatin un escasez di tema, haciendo necesario probecha e temanan disponible mas tanto posible. Y cu e afan di inunda prensa cu presentacion positivo, “mester haci algo, no?” Esey por ta berdad, pero nan mes no ta ripara cu hende ta puntra nan mes si nan no ta coordina e cosnan aki cu otro? Cada ken ta gaba tur loke posiblemente tin di gaba, di nan cartera, sin aparentemente tene na cuenta ki efecto publicitario esaki tin. Cu nos sa, eleccion proximo ta na 2025 y no ta necesario pa profila di awor caba cu repiticion inutil di noticia. En todo caso, ta parce cu, den cuadro di e maneho di yena espacio publicitario mas tanto cu presentacion positivo den rueda di prensa, esaki lo continua asina tambe.

Esey riba su mes no ta un problema; nos no ta cuestiona e libertad di cualkier, tambe di cualkier gobierno, pa publica loke nan ta kere apto pa publica. Pero ban analiza e asunto aki for di e banda di valor informativo. Aki nos ta cuminza haya un vista diferente, por ehemplo: gobierno ta publica cu no solamente economia a bay dilanti, sino cu “debe tambe a baha”. Esey ta berdad, o completamente berdad? No, e ta mitar berdad. Kico ta e caso? Gobierno ta anuncia cu “deficit fiscal y debe di Aruba a baha”. E deficit – riba presupuesto – a baha y bastante desde e aña desastroso 2020, unda a registra un deficit di -16,2% compara cu GDP. E deficit ey a keda reduci na 0,5% na 2022 y pa 2023 por spera un promer aña, despues di mas di un decada, cu por mira un surplus riba presupuesto. E entrada cu a aumenta y menos gasto relaciona cu e pandemia a haci cu e situacion financiero gubernamental a mehora. Y e crecemento ecconomico a percura pa mas GDP, haciendo cu e corelacion debe/GDP a cambia, di un 112,3% na 2020 te na 90,7% na fin di 2022.

Sin embargo, esey ta tur e storia? No, pasobra a keda un pregunta: di berdad literalmente e debe di Aruba a baha? No, esey no ta berdad, por lo menos no na florin… For di cifra di gobierno mes, e rapport di kwartaal 4-2022, ta resulta cu na fin di 2022 e debenan acumula tabata mas halto cu na e promer kwartaal di e aña ey. Na e promer kwartaal e debe tabata na Afl. 5.396,6 miyon, mientras na fin di aña e tabata na Afl. 5.484,8 miyon. Pues e debe den cifra absoluto no a baha, al contrario, el a subi… Pero e crecemento admirable di GDP, cu IMF a calcula na Afl. 6303 miyon pa 2022, a percura pa e cambio faborable den e corelacion menciona. A proposito, gobierno mes a calcula un GDP bastante mas bao, di Afl. 5916 miyon pa 2022, den su raportahe final pa e aña ey.

Kico ta loke nos ta mira aki anto? E presentacion di cifra presentando mitar berdad, y ocultando e otro mitar. Ta berdad cu un GDP mas halto lo duna gobierno finalmente mas ingreso, pero no tanto tampoco pa por haci milagro, y e hecho cu e debenan t’ey keto bay ta haci cu e tarea di paga nan a keda practicamente mescos. Di cualkier manera, bisa cu ‘debe a baha’ ta en pugna cu realidad.

Loke ta interesante tambe ta e hecho cu na 2022 tabatin un pago grandi riba debe den exterior cu a madura, pa cual a conveni un prestamo grandi di mas di Afl. 346 miyon di Hulanda, cu a drenta den segundo kwartaal 2022, pa elimina e debenan madura. Nos lo bisa: “Tremendo, bon haci!” Ta esaki ta e colaboracion cu hopi di nos kier mira, bahando asina e interes cu nos mester paga riba debe cu nos tin di tur manera, y cu mester paga den e proximo añanan. Pero e ora, pakico henter ora e zonidonan negativo tocante Hulanda, y e menazanan di bay fia otro caminda, si ey nos mester paga mas interes…? Di tur manera esey no ta opcion, pasobra mester aprobacion di gobierno di Reino pa haci fianza den exterior. Y pakico tanto oposicion contra un supervision financiero cu ta existi desde 2015, mirando cu si no ta pa e supervision ey, nos lo a termina 2022 cu un deficit dos biaha mas grandi, y probablemente lo no tin surplus presupuesta pa e aña aki. Economia a mehora, pero merito di ken? Gracias na, o a pesar di gobierno? GDP ta sigui subi, di mes, ta na gobierno pa atende debe…