Departamento di Salubridad Publico a duna un conferencia di prensa tocante e situacion di coronavirus, mirando cu ya caba tin un caso na Brazil. A duna informacion riba con e preparacion ta na Aruba den caso cu e virus yega nos isla.

Consehero medico Wilmer Salazar a duna di conoce cu tin panico coriendo rond di mundo tocante e virus, cu ta comporta actualmente como un ‘virus di temporada’. Un virus cu 30 porciento di caso ta asintomatico y mayoria di caso, entre 60-70 porciento, ta presenta sintoma leve y masha poco den forma grave cu por mata e persona.

E problema ta cu a crea panico, na momento cu rumor ta circula cu e virus a ser traha den laboratorio como terorismo. Sinembargo, 27 cientifico rond mundo y tambe Organisacion Mundial di Salud (WHO) ta desmenti e rumor aki. Realidad ta cu e virus a origina di animal, y despues a adapta y evoluciona pa pasa pa humano.

Salazar ta bisa cu en berdad tin miedo pa motibo cu den ‘nos area cientifico’ tin tiki ta conoci di e virus aki. No tin vacuna p’e ainda, tampoco tratamento efectivo pa elimina of contene e virus.

Sinembargo cientificonan ta trahando duro pa busca vacuna of tratamento cu por trece alivio na comunidad. Salazar ta bisa cu rednan social ta crea un situacion explicito di panico innecesario.

E brote di virus aki tambe a afecta situacion economico mundial, pa motibo cu centro di e brote, China, y tambe otro paisnan ta tumando medidanan extremo pa purba di contene e expansion di e malesa.

Ta conoci e virus aki ta afecta usualmente personanan mayor di 30 aña y mayoria di casonan di morto ta hende mayor di 60 aña of persona cu un malesa pre-existente of debilidad den sistema immuun; ya cu e personanan aki ta relativamente debil y e virus por afecta gravemente. Ademas, mayoria di caso di coronavirus actual ta na China, unda tin un ‘poblacion grandi’ di 1 biyon habitante, por lo tanto tin mayor posibilidad cu un virus asina por crea caos.

Influenza A1N1, influenza tipo B ta causa mas morto cu caso di coronavirus. “Sinembargo nos no ta tuma esaki na cuenta. Tin vacuna y tratamento pa esakinan, pero ta trata di virus cu a pasa caba. Semper mi ta bisa cu mayoria di virus respiratorio, epidemia of pandemia ta nace na Asia,” Salazar a declara. Esaki relaciona cu condicion di elementonan den region aki. Tin animal salvahe cu tin poblacion grandi ta biba cerca y ta den mayor contacto cu humano, facilitando adaptacion di virus cu por pasa di animal pa humano a traves di contacto.

Salazar ta bisa cu esey tabata e origen di Swine Flu y SARS, ambos virus cu ta transmiti via bestia. E situacion actual ta cu poco poco e virus ta expandiendo mas. Tin caso na Italia, Austria. Spaña tin caso limita,pero cada pais ta tumando su medida y ‘Aruba no ta keda su so’ den esaki.

E ta comparti cu e ta kere cu e ultimo fase di expansion di e virus na cada continente lo ta pa yega den region Caribe. Na momento cu esaki sucede, e virus ta asina debilita cu e consecuencia ta minimo y controla. Mescos cu H1N1, DVG ta actuando cu e mesun deber y responsabilidad pa vigila y monitor e desaroyo, cu maske actualmente ta trata di un continente cu ta leu, pero mester ta prepara.

Si e virus yega Aruba, por contene y evita e pio situacion, esta daño y morto di hende.

Medida di prevencion ta facil. Segun Salazar, maske no por evita cu e novel coronavirus yega nos isla, no por cera frontera, toch mester keda monitor situacion di e virus, su transmision, expansion y medidanan pa combati y contene esaki.

E ta bisa cu e virus aki su structura ta debil pa desinfectante y pa solo. Den nos medio ambiente, por controla e virus. E rol di dokter di cas na e momento aki ta pa keda vigilante, pero na momento cu constata un caso di coronavirus, ekipo di salud di Aruba ta bon prepara.

Salazar a declara cu a tene reunion cu HAVA y hospital riba situacion di e virus y con por atende cune. Na e momento aki, personal di salud ta atento y alerta, y asina ora un pashent presenta cu ta cumpli cu criterio pa COVID-19, ta notifica DVG.

Por menciona cu laboratorio di hospital tin test pa detecta COVID-19. Esaki ta haci den conexion cu laboratorio di Hulanda, y ta realisa e test riba un persona na momento cu e presenta sintoma cu ta cumpli cu criterio clinico y epidemiologico.

Ta haciendo esfuerso pa tur departamento tene vigilancia estricto. Na momento cu presenta un caso, por contene, mantene y evita pa expande e virus na otro sector. Efecto di e virus no a bira drastico na otro pais cu no ta China, no ta mira aumento for di control. E problema di China ta cu poblacion ta grandi y hende ta den mas contacto cu otro, cual ta facilita expansion di e malesa.

Eugene Maduro di Departamento Epidemiologico y Investigacion a comparti e ultimo cifranan cu a bin di Organisacion Mundial di Salud, unda ta mustra cu actualmente tin 81.200 caso di coronavirus y 2,700 persona infecta a fayece. Esaki ta nifica cu 3.4% di persona cu a contrae e virus a fayece. E fayecidonan mayoria tin edad di mas di 60 aña, of manera menciona, ta persona cu sistema immuun debilita of otro malesa. 82% di persona infecta ta experimenta sintomanan leve.

Mundialmente tin 43 pais cu ta afecta pa e virus, segun ultimo cifranan. Informacion mas recien ta mustra cu e virus a yega na Brazil, pero e informacion ta keda actualisa constantemente. Organisacion Mundial di Salud ta bisa cu tin investigacion tumando luga constantemente, pa motibo cu no ta cla ainda con e virus a origina.

E conseho ta keda pa dunado di cuido keda atento y vigilante, reporta si tin algun caso sospechoso. Higiena personal ta importante pa ciudadanonan preveni infeccion, por ehempel, laba man ta e forma mas eficaz pa

‘evita transmision di malesa respiratorio’.

Sharline Koolman, cabesante di Departamento di Malesa Infeccioso y Epidemiologia, a bisa cu su departamento actualmente ta activo cu preparacion cu ta y lo sigui haci, pa duna informacion y conseho na comunidad, y keda accesibel pa contesta cualkier pregunta.

Medionan di comunicacion frecuentemente ta acerca e departamento pa haya tur informacion pa transmiti esaki debidamente pa comunidad. “Nos a sigui move y nos tin un team activo cu ta move. Cada un tin tarea pa haci y tin hopi trabou ta tumando luga.”

DVG tin comunicacion cu diferente departamento, entre nan, Migracion tin comunicacion cu nan pa maneho di frontera, Directie Luchvaart y aerolineanan, como tambe APA di parti crucero.

Koolman ta bisa cu inspeccion ta tuma luga regularmente. Control ta sucede. E ta bisa cu Aruba ta trahando cu Hulanda y e 5 isla Hulandes tin contacto diariamente. Cu hospital tambe tin comunicacion diariamente y cu dokternan, por si acaso tin caso tur hende ta informa kico mester haci.

Segun protocol, asina nota cu tin caso sospechoso, e persona ta keda isola lo mas lihe posibel. Tin diferente criterio pa kico ta conta como sospechoso. Por ta cu e persona no ta presenta ningun sintoma, pero ta bin di un area unda tin caso confirma di coronavirus. Den e caso aki ta pone e persona en cuestion den cuarentena, algo cu tur pais na mundo ta implementando. E otro criterio ta pa persona cu ta presenta sintoma, cu tambe ta bay den cuarentena.

Pa ambos caso tin plan traha caba. Dependiendo di cuanto caso presenta y cuanto hende ta bay den cuarentena, por presenta e situacion cu DVG no por atende cu esaki mas. Den caso aki ta pasa pa structura di calamidad, pasobra mester mas hende y fondo pa atende cu e situacion. Pa e motibo aki ta aumenta escala pa atende miho cu e situacion.

Mirando cu nos ta un isla chikito cu su retonan di infrastructura, a puntra con bon prepara e sistema di ekipo y ambulance ta. Koolman ta contesta cu nan ta cla, pues si mester transporta persona cu urgencia, ta prepara pa esaki. “Ta un maneho di nan, mescos hospital nan tin tanto camber, zaal pa haci e afname di test. Nos ta tuma informacion cu nan ta cla pa maneha e situacion.”

E ta duna di conoce cu tur instancia ta na altura di un maneho y afspraak cu tin cu ehecuta, y tur ta prepara pa cumpli cu e parti cu ta bou nan encargo. Den caso cu yega na un alerta, tin diferente luga apunta pa refugio, pero esaki ta depende riba cuanto hende tin den necesidad, con grandi e luga ta. Sinembargo ta bira un decision cu lo structura conhuntamente cu Bureau Rampenbestrijding.

Jurette Croes, relacionista publico di DVG, a bisa cu ta cuestion di dia of ora cu coronavirus lo por yega Aruba, manera Organisacion Mundial di Salud a bisa, ta trata di un epidemia mundial. Sinembargo e ta reitera cu tur departamento y instancia concerni na Aruba ta den alerta y ta prepara.

Algun hende a acerca DVG tocante uso di mondmask. Pero e departamento ta duna conseho cu uso di mondmask no ta apropia. Esaki mirando cu por haya e virus mas lihe of crea brote si no sa con pa haci uso adecua di esaki.

E conseho ta keda pa laba man y practica bon higiena personal, evita mishi cu wowo, nanishi of boca. Si mira un persona malo, keda leu of evita contacto directo. Si un persona tin griep of ta malo, evita bay den publico y keda cas. Y generalmente keda saludabel door di bebe awa, come fruta y berdura, y haci ehercicio.