En conexion cu entrevista cu a tene cu dokter di cas Joaquin van Trigt, Bon Dia Aruba ta busca cifra di malesanan transmiti sexualmente na Departamento di Salud Publico, seccion Servicio di Malesanan Contagioso (DBZ). Nos a entrevista Arnelda Els, nurse na DBZ tocante malesanan transmiti sexualmente.

Segun nos a reporta algun siman atras, sr. Van Trigt a expresa cu den su practica e ta haya e cantidad di casonan di malesanan transmiti sexualmente ‘alarmante’ den su practica.

Riba e punto aki sra. Els a elabora cu: “Mi a lesa e articulo y si e casonan ta subiendo of birando alarmante nos no sa. Pero si nos por bisa cu cada biaha mas hende ta haci uzo di facilidad di testnan na laboratorio of na DBZ mes. Esaki kiermen cu naturalmente lo tin mas casonan reporta.”

Sra. Els a splica cu a base di e cifranan cu e departamento tin, casonan di chlamydia y gonorrea ta aparece mas frecuentemente cerca personanan entre edadnan di 15 pa 46 aña.

Den caso di gonorrea, e ta aparece mas tanto cerca hende homber, mientras chlamydia ta conta cu mas hende muhe cu ta contagia esaki. Mester tene cuenta si cu cerca hende homber hopi biaha chlamydia no ta duna ningun sintoma.”

Sra. Els ta subraya cu ‘nos no tin e bista completo di kico ta pasando den poblacion cu e malesanan. Esaki pasobra nos ta haya cifranan solamente via e Landslaboratorium y otro laboratorionan priva’.

Ora cu dokter di cas trata e malesanan aki a base di sintoma nos no ta haya ningun reportahe di esaki.”

Pa esaki sra. Els y Departamento di Salud Publico en general ta pidi e dokternan di cas pa purba colabora cu e departamento pa manda rapport na tempo di casonan trata a base di sintoma.

E echo cu DBZ no tin cifra pa conclui kico ta e desaroyonan pa malesanan contagioso sexual ta remarcabel. No mucho tempo pasa nan tabatin cifranan actual como cu Departamento di Salud ta haci investigacionnan. Bon Dia Aruba lo sigui riba e punto aki como cu sin investigacion no tin bista riba ki malesanan contagioso tin, formando un peliger pa nos comunidad. Sin cifranan y otro informacion no por traha maneho y tampoco por haci prevencion efectivo.

Guia pa hobennan

Un otro comentario cu sr. Van Trigt a duna ta cu personanan desde un edad di 11 aña ta acudi na su practica cu sintomanan di malesanan contagia sexualmente. Pa esaki a busca clarificacion di DBZ si nan ta duna algun tipo di guia na hobennan.

Ora cu scolnan pidi nos pa lectura nos ta bay e scolnan pa duna informacion cu ta trata cu e tipo di malesanan aki. Den e ultimo tempo aki, nos no ta enfoca solamente riba kico e malesa ta of kico por ta e consecuencia si bo hay’e, si no tambe kico ta e comportacion cu bo tin cu anda cu ne”, sra. Els ta splica.

Segun e nurse, nan ta purba informa hoben di e consecuencianan cu tin pa tene relacion sexual na un edad jong. “Por tin chens cu ta sali na estado of haya un malesa transmiti sexualmente, ambos por trece cambio grandi den e bida y futuro di un hoben. Peer pressure tambe por hunga un rol den e tipo di situacionnan aki bou hobennan. Nos ta purba guia nan pa tuma e decision corecto teniendo cuenta cu e consecuencianan.”

Sra. Els ta splica cu en caso cu un persona a tene un contacto sexual cu e ta duda di dje, manera un one night stand, ‘por pasa libremente cerca nos’. E departamento ta ofrece proteccion, testnan y guia pa yuda hende cu pasa individualmente cu cualkier preocupacion.

Sinembargo, si un persona wordo getest positivo pa un malesa, DBZ no tin e dokternan disponibel pa prescribi remedi. “Den e casonan aki nos ta manda e persona na e dokter di cas, pero e parti di guia ta sigui cerca nos.”

HIV

Segun sra. Arnelda, personanan cu wordo getest positivo pa HIV mester di un guia ‘mas intensivo’.

E personanan aki mester keda bou guia di un internista, segun sra. Els. “Manera ta conoci, awendia contagia HIV no ta un sentencia di morto, sinembargo bo mester keda tuma remedi y percura pa keda come y biba saludabel.”

Tin remedi na Merca y otro paisnan cu ta wordo prescribi pa personanan cu tin riesgo halto di contagia HIV. E remedi aki ta conoci como PrEP, esta Pre-exposure prophylaxis. E remedi aki ta stop cu e virus di HIV por keda den bo curpa y tin un efectividad di mas o menos 90%. Esaki combina cu otro medidanan manera condom ta neglisha e chensnan cu bo por contagia HIV.

Segun sra. Els, e tipo di remedi aki no ta obtenibel na Aruba. E ta splica cu ‘no ta gewoon asina por cuminsa cu un campaña asin’ey’.

Nos ta keda enfoca riba e comportacion di e persona, si ta trata cu un persona cu tin un pareha cu ta positivo pa HIV, e mester keda uza su condom. Tambe e tin di haber cu e cantidad di virus cu e persona positivo tin den nan sistema. Cu e virus aki bo no por wak riba curpa di un persona cu e tin’e, y esaki ta haci cu no semper e ta notabel. P’esey ta importante pa haci test.”

Sra. Els ta splica cu HIV ta un virus cu ta drenta bo curpa y ta ataca bo sistema inmunologico.

Bo sistema inmunologico ta proteha bo contra malesanan. Si bo tin suficiente cantidad di e virus aki, e ta baha bo sistema inmunologico di tal manera cu bo curpa no ta wordo proteha pa malesanan cu ta comun. E ora ey na largo plaso nos por papia di AIDS. Pero awendia masha poco ta haya AIDS pasobra si bo ta test y bo ta haya HIV bo por haya tratamento pa no yega na e fase di AIDS.”