Regularmente ta aparece den prensa local algun publicacion cu ta recorda nos cu nos tin un compromiso como pais pa percura pa traha riba e metanan di Desaroyo Sostenible, poni como obhetivo pa 2030 pa Nacionnan Uni. Asina tambe recientemente, cu un relato di prensa di e organisacion semi-gubernamental cu ta hunga e papel primordial den desaroyo di nos turismo, y desaroyo general di nos economia. E mensahe ta hopi cla y conoci: nos sector economico principal mester haci loke e mester haci pa nos yega na un economia cu ta sostenible.

Si nos lesa bon, ta detecta un poco di preocupacion pa e rumbo cu turismo ta tumando, y hasta ta menciona e termino cu a bira conoci hopi aña pasa a traves di un campaña di Camara di Comercio: ‘Carrying Capacity’. Cuanto mas poblacion, y actividad economico cu ta stimula mas inmigracion di trahador, nos por soporta riba e lugar aki, cu no ta crece? E preguntanan a bira antiguo mientras tanto, y den tur e añanan despues no a haya un contesta contundente tampoco. Cu e resultado cu awe, casi 20 aña despues di e campaña di Carrying Capacity, ainda nos ta anticipando un crecimento fuerte di e cantidad di camber di acomodacion turistico. Casi por observa den e publicacion tambe un disculpa, cu en todo caso e organisacion a haci su trabao pa logra turismo sostenible. Sin embargo, esun cu a cuminza lesa cu interes, pensando cu lo sigui un imagen rudimentario sikiera di un plan pa esaki, a sali desapunta.

Ningun momento a cuestiona cu e crecimento di acomodacion ta bin mientras ta sigur cu Aruba no tin e forza laboral, bon o mal prepara, pa atende e aumento drastico aki. Ta parce cu nan tambe ta usa e frase di tono resignante na Ingles, cu a bira demasiado comun cerca nos tambe: “It is what it is.” Ta berdad cu ta trata aki di desaroyo cu ya nos no por para, pasobra añas atras a duna e permisonan caba. Pero si nos no por haci nada mas cu produci un suspiro di resignacion, esey ta e mihor prueba cu nos no tin planificacion. “Un momento,” nos lo tende. “Nos hendenan ta trahando duro riba e ‘SDG-nan’ y pronto nos lo sa kico ta kico.” Disculpa nos, pero esey ta e frase raya caba cu nos tin varios aña ta tende. Realmente nada mas cu diferente version di e lema conoci: “Nos ta bezig!” Falta 7 aña y pico pa 2030 yega y nos no por a lesa un frase coherente ainda di e strategia cu mester hiba nos na exito na 2030. Comprende nos bon: tin un diferencia entre mustra idea y plan concreto, y e repiticion ‘hasta el cansancio’ di e metanan general di e asunto. Algun ehemplo.

Nos tin cuarenta aña ta scucha e mahadera di ‘diversificacion’ di economia, sin cu ta bin dilanti persona, algun excepcion faborable un banda, cu por y ta splica cu ta facil pa ripiti lema di exterior, pero ta dificil pa logra diversificacion na e escala di un pais manera Aruba. Como ehemplo por sirbi e intentonan pa aumenta nivel di agricultura, cu a base di inversion den algun subsector bon identifica (horticultura), por crece yega talvez na 0,5% di GDP. Esey lo ta un tremendo hazaña pero insignificante na nivel general. Nos simplemente no tin e recursonan pa mas cu esey. Den e periodo di gobernacion anterior nos tabata testigo di e mesun tipo di ridiculez alrededor di e tema ‘cannabis’, unda no tin mester di splica mas unda el a keda.

Awor, si nos no lo logra diversificacion, kico si anto? Promer cu tur cos: cuida loke bo tin. Un Aruba sostenible ta un Aruba economicamente sano, cu ta haci loke mester haci pa logra esaki. Esey ta implica duna prioridad na turismo so? No, e ta significa cu na promer lugar mester drecha Aruba!! Nos no por limita nos vision contemplando e hotelnan cu ta bayendo bon atrobe y ta di spera cu no a traha e promer hotel caba cu no ta bay gana placa mas. Nos mester contempla e pais cu ta birando, fuera di e zona turistico, manera un favela grandi. Construccion desordena tur caminda, un cantidad di bario cu ta biba den stof pareu cu awa no ta yobe mas, pasobra no tin placa pa asfalta caya, urbanizacion desordena cu ta haci infrastructura mas caro, construccion di pobreza (choza di plywood) tanto den ciudad como den distritonan, caretera mal manteni, sushedad tur caminda, vivienda sin cura, cu monton di auto bieu… Y ainda nos no a papia mes di e problemanan social den nos comunidad.

Un naturaleza cu a bira victima caba di un gobernacion cu ta nenga redondamente di tuma e pasonan necesario pa pone orden pa salba e poco cu a resta ainda. Nos ta manda nos yiunan scol unda tin mes tanto plan didactico cu tin maestro y nos kier rabia ora Hulandes bin bisa nos cu nos no por sigui den e caos ey. Si bon educaccion ta asina importante pa nos futuro desaroyo, ki dia ta cuminza pone orden den e sector ey?

Sector turistico ta bin rapidamente ‘back on track’, y no a spera menos. Pero si nos ta keda pega den hubilo pa esey, anto nos no ta comprende nada di loke mester haci pa desaroyo sostenible no ta un simple casca bashi…