Regularmente nos por lesa o tende di mandatario, parlamentario, funcionario halto y expertonan den sector priva ta papia di desaroyo sostenible. Hopi biaha den referencia na e metanan formula pa Nacionnan Uni, cualnan lo mester logra pa aña 2030. Esaki combina pa e preocupacion pa cambio di clima y su consecuencianan. Nos tin e impresion cu esaki ta keda un tema cu ta privilegio di un grupo selecto cu ta supuestamente comprende e materia bastante complica aki.

Esey sin embargo no ta kita cu ta trata di tema cu ta hustamente importante pa gran mayoria di pueblo, pa no bisa pa tur hende mes. Si esey ta asina, anto lo mester tin un manera pa propaga e temanan aki na un forma mas facil pa comprende, pa yega na un publico mas amplio. Un version mas simplifica di loke ta papiando te awor, sin perde esencia di e asunto. Y den esaki tampoco no mester laga trabao pa otro, sino haci algo nos mes… Awor, ora nos cuminza haci esaki, no tin nada cu ta traha mihor cu haci esey a base di ehemplo di nos mes pais, y bay como referencia na otro ehemplo den exterior, pero manteniendo e ehemplonan na un nivel comprensible.

Promer cu tur cos, ta necesario pa nos comprende cu e origen di e concepto ‘desaroyo sostenible’ a cuminza hopi aña pasa caba, y tabata mas bien un concepto di desaroyo economico, unda ainda no tabatin tanto vista y comprension cu desaroyo sostenible no por ta algo economico so, sino cu tin hopi otro aspecto cu ta influencia e proceso economico. Bo no ta tene cuenta cu esey, bo lo ripara esey despues, di mal manera. Ehemplar pa esaki ta e accionnan di entidadnan manera IMF y Banco Mundial den decada di 80 di siglo pasa, unda nan medidanan cu tabata recomenda un pais, y principalmente esunnan mas pober, tabata casi unilateralmente dirigi riba economia. Asina por ehemplo tabata recomenda baha gasto, cortando subsidio na sectornan clave manera enseñanza y salud publico, logrando net lo contrario di loke tabata e obhetivo, pasobra e poco resultado positivo cu varios pais tabatin den enseñanza tabata indispensable pa carga e proceso economico. Con bo ta bay avanza bo economia, si bo no tin e hende educa na diferente nivel pa carga e demanda laboral nobo? No hende studia na universidad, sino profesional den tur ramo na nivel intermedio. Pensa por ehemplo riba un sector di construccion cu no por avanza pasobra nan no ta haya e personal cu e habilidadnan pa maneha e maquinaria cu nan tin y cu ta conoci cu tecnica y metodo mas avanza di e ramo ey.

E mal experiencia cu hopi entidad y organizacion internacional y regional a pasa aden siñando den practica cu no tin sustituto pa un vision amplio cu ta abarca tur loke ta importante pa tuma na cuenta den un cierto situacion. Kico esey anto, pa nos na Aruba por implica? Cu nos mester cuminza haci analisis y investigacion cerca nos mes, kico por bira problema, unda nos oportunidadnan ta. Un ehemplo: con por ta posible cu nos ta construi den e parti di nos pais cu lo ta mas vulnerable dia cu nivel di lama subi? Pa nos por hiba un discusion sensato, no ta necesario haci investigacion? Den e caso aki, ta requeri pa nos simplemente midi… Nos ta haci esey? No. Mientras tanto, e tipo di midimento ey ta algo masha comun caba den nos region. Y tin caso caba di isla cu ta premirando problema serio den e proximo decadanan. Nos ta tende algun ta contesta caba: “No, esey no ta bay pasa cerca nos; nos ta e isla bendiciona, toch?”. Si ta e ser supremo ta esun cu mester cuida nos, anto nos no mester preocupa mes? O no ta asina cu aparentemente e ser supremo ta yuda es cu ta yuda su mes? Ok anto, ban sigui. Nos situacion ta cu gran parti di nos poblacion, y gran parti di nos empresanan importante, ta estableci den e partinan mas riesgoso cu nos isla conoce… Gran parti di nos costa pabao y pazuid, ta area cu en realidad ta… saliña; es decir, area cu apenas ta mas halto cu nivel actual di lama. Ora nivel di lama subi, kico nos ta bay haci? Nos no a tende mucho discusion na e nivel practico aki, cu tur hende por comprende, sin ta experto den e materia… Por ta cu ta hustamente pesey no ta papia na e nivel aki? Pa no lanta cacho for di soño? Pa colmo, e inversionnan grandi den construccion pisa ta tumando lugar den e area di promer peligro aki, manera nada no ta bay pasa… No lo ta normal cu ora bo ta traha un edificio cu ta costa miyones, bo ta cuminza pa tene cuenta cu un situacion cu por ta totalmente diferente aki 20, 30 aña, cu ta un riesgo grandi pa e inversion? Loke nos ta mira ta cu ta sigui explota e parti mas atractivo di nos isla, cu e prijsnan di tereno mas halto, mientras esaki ta e parti mas vulnerable, manera splica anteriormente. Nos ‘expertonan’, no tur, a siña di mal manera cu bo no por traha cas den rooi. Pero awor cu nos tin posible peligro grandi nos dilanti…, silencio. Di berdad nos mester cuminza un curso di ‘desaroyo sostenible ‘for dummies’, pero no pa pueblo; ban cuminza cu nos expertonan na soño.

LJMADURO – 18-NOV-2022