Proximamente ta celebra e firmamento di e ‘Onderlinge Regeling’ (Areglo Mutuo) entre gobierno di e islanan y gobierno di Hulanda, loke ta pone un fin na e propuesta Hulandes yama COHO. Esey ta implica anto cu no lo tin un ley di Reino pa regla y supervisa e reforma structural riba varios tereno, di cual tur e cuatro partnernan ta di acuerdo cu lo mester tuma lugar den e proximo añanan. Loke tin riba mesa awor ta un tiki diferente, ya cu ta haci uso di e mesun articulo 38 di Statuut, cu ta trata di e apoyo mutuo, y e diferente formanan con esey lo tuma lugar.

A primera vista, e hubilo di e gobiernonan insular ta duna di comprende cu nan ta prefera e areglo mutuo – cu su version pa cada isla – pasobra e lo ta mas flexible y menos imponiente cu e ley di Reino, bao di cual COHO lo a opera. Pero, nos no ta mira motibo pa tanto hubilo pasobra e contenido di e paquetenan di reforma, acorda pa cada isla, a keda mescos. Esey ta significa cu e Landspakket pa cada isla ta keda dicta, a traves di e programacion di cambio den e schedulenan di tres luna, ta keda obliga e partnernan pa sigui traha riba e procesonan acorda, y cu resultado.

Ademas, e opinion cu un areglo mutuo asina lo ta mas beneficioso, ta algo cu sigur den e caso di Aruba, no ta un ponencia veridico sin mas. Y esaki pa e simple motibo cu flexibilidad ta conta pa ambos banda. Mientras den un ley derecho y obligacion ta explicitamente defini, den caso di un areglo, y cu un eventual desacuerdo, di biaha Hulanda lo por usa e instrumentonan di coercion cu nan tin disponible, y ta aki unda e tereno menos defini por bira un campo di bataya unda esun cu mester cobra finalmente tin mas poder cu e debedor… Esey ta e spada di Damocles di 915 miyon florin cu ta colga keto bay riba cabez di gobierno di Aruba.

Pero tin algo mas cu ta haci e posicion di Aruba den e asunto aki diferente, compara cu e otro islanan. Esey ta cu e otronan no ta discutiendo cu Hulanda introduccion di un ley di supervision financiero, pasobra e t‘ey caba, desde 2010. Den caso di Aruba, gobierno local ta tratando di evita cu ta bin un ley di Reino di supervision financiero, y ta mustra riba e ‘onderlinge regeling’ como un alternativa. Honestamente, ta dificil pa mira Hulanda bay di acuerdo. Pa cuminza, for di punto di vista strategico Hulanda semper ta trata di tene e legislacion di e islanan mas uniforme posible. Esey tin su motibo practico; ley uniforme ta duna mas hurisdiccion uniforme, loke ta un bentaha grandi pa maneho di sistema hudicial den henter Reino. Den e situacion actual no tin un base solido pa desvia di esaki y otorga Aruba un posicion privilegia di no tin un ley di Reino di supervision financiero. Lo alega cu Aruba tin un posicion diferente compara cu e otro islanan pasobra Aruba no tabata inclui den e saneamento financiero di 2010. Esey ta berdad pero tabatin su motibo: Aruba no tabata parti di Antiyas mas, y situacion financiero no tabata di tal indole cu intervencion di Reino tabata necesario. Cuatro aña despues ya caba tabatin un situacion cu a hustifica tal intervencion, cu no tabata un asunto di imposicion (articulo 43 inciso 2 Statuut). Es decir, Aruba a haya un intervencion financiero cu desde inicio no tabatin nada di haci cu consenso… E ley local actualmente na vigor te fin di 2023 den su contenido pa mayor parti ta un copia di ley di Reino cu ta valido pa e otro islanan. No ta parce nada logico pa bay aboli e supervision pa Aruba mientras pa e otro islanan e ta keda existi.

Awor, nos por puntra nos mes kico ta e puntonan na fabor di gobierno di Aruba den e discusion pa evita un ley di Reino. Por ehemplo, a entrega, pa promer biaha den varios aña, un presupuesto aproba na tempo, na CAft, segun ley di supervision local (LAft). Di otro banda, e ultimo rapport financiero di 2022, cu mester tabata na CAft y na Staten na mitar di februari, ainda no t’ey. Tampoco Algemene Rekenkamer ta dispone di e cuentanan anual di 2019 y 2020, tampoco 2021 y 2022, cu gobierno mester entrega ainda. Esaki ta indica cu tin bastante trabao pa haci ainda, pa por conclui cu Aruba ta maneha su finanzas den tur aspecto cu e diligencia y profesionalismo necesario. Banda di e deficiencianan aki, gobierno lo argumenta cu a logra dal paso importante den frena deficit presupuestario, loke fuera di e gastonan di e pandemia, a resulta den cierto contencion di crecemento di debe publico, pero cu no a saca nos ainda for di e zona di peligro. Asina anto no tin mucho mas na fabor cu esey, y ta keda e mero deseo di no tin supervision, y si no por otro, un supervision supuestamente mas suave y flexible, den un areglo mutuo, loke e otro islanan no tin, manera meciona caba.

Finalmente, nos mester inclui den e analisis aki, con Hulanda ta mira e asunto aki, cu e pensamento strategico di semper di “mantene e asuntonan den Caribe manehable”. Mientras di banda di e islanan ta mustra riba nan caracter unico, Den Haag ta enfatisa uniformidad pa goberna na nivel di Reino seis entidad di nivel ‘micro’.