Despues di e presentacion amplio di e diferente ministronan den parlamento e siman aki, nos a keda cu un pregunta importante: di unda placa lo bin, mirando e situacion economico cu no ta mustra di drecha por lo pronto, y e buraco grandi cu a cay aña pasa caba den entrada di gobierno. Si nos ripara bon, a pone enfasis riba e plannan di mehoracion riba diferente tereno, cu ta mustra hopi prometedor y ohala cu nan por keda ehecuta a corto plazo mes.

Sin embargo, ta biento so ta yega pornada, y no semper den e forza desea tampoco. Tur lo demas ta costa placa, hopi placa, mientras nos ta papiando di un bashi enorme pa djis yega back na e nivel di entrada cu nos tabatin na 2019, sin papia di inversion necesario pa realisa tur e plannan aki. Y no cu nan no ta necesario. Tuma por ehemplo enseñanza. Nos por keda discuti añanan largo con nos mester reforma nos sistema di enseñanza, pero nos si por ta di acuerdo inmediatamente cu sin inversion grandi nos no ta logra. Lamentablemente nos tin un sector aki cu pa su caracter ta hiba alrededor di 90% di su presupuesto na gasto di salario. Nada straño, na otro pais esey lo no ta tanto diferente.

Pero, si bo ta bay innova, modernisa y restructura, unda e saco di placa pa esey ta? Nos a mira aña pasa caba cu den e crisis di Covid a cuminza papia un monton di disparate tocante bay completamente online cu enseñanza ‘across the board’ y nos maestronan lo a bira un tipo di ‘manager’ cu ta maneha mucha y mayor den e proceso glorioso aki. Finalmente a cay un silencio profundo, lo mihor cu por a sucede pasobra si ta na e nivel aki nos ta planifica, anto laga para. Nos ta contento di tende cu awor hunto cu expertonan Hulandes ta bay duna un empuhe na e innovacion asina necesario. Pero, keto bay ta surgi e mesun asunto: di unda placa lo bin? Si no kita salario o hende, no tin espacio financiero, y nos mester austerisa envez di tin mas placa disponible, a menos cu nos bay fia, si por. Den enseñanza lo mester di mas hende, no menos, es decir di e banda ey tampoco.

Asina nos por pasa rond na tur ministerio, y tur caminda ta e mesun storia: mester mas recurso pa logra e inversionnan programa. Tempo anto pa un vista general riba nos finanzas: unda nos ta para awor. Banco Central a caba di publica cifra di entrada di gobierno pa e ultimo tres luna di 2020. Resumiendo por bisa cu entradanan ta core mas o menos manera gobierno a anticipa. Esey ta bon di e banda ey cu nan pronostico ta confiable, pero esey no ta cambia e realidad: tin un buraco di casi Afl. 400 miyon entre entrada y gasto. Y cu un aña dificil nos dilanti, cu por trece menos entrada aden pa gobierno, con nos ta bay financia esaki, si nos no mag fia placa sin limite, pasobra p’esey tin un supervision di Reino. Nos ta kere cu mescos tur hogar, placa cu no t’ey ta aparece di dos manera: ta corta gasto y aumenta entrada. Entrada ta bin mayoritariamente di impuesto y si mester mas entrada, mester aumenta loke gobierno ta haya. Y esey awor mas cu nunca pasobra mayoria di e empresanan estatal no tin ni pa nan mes, te pa nan trece dividendo gordo aden pa caha di gobierno, manera tabata e caso te recientemente.

No ta pornada anto tin poni den e Uitvoeringsagenda cu ta bay introduci sea un BTW di 12,5% o un ABB, pa cual no a menciona un porcentahe. Ta dificil imagina cu e aña aki mes por introduci un BTW, cu ta un instrumento mas complica cu lo por bin aki un aña o mas. Un ABB ta un instrumento cu ta ehecuta hunto cu impuesto di importacion na entrada di e pais y ta parce algo cu por sucede a corto plazo. Tanten no anuncia kico ta haci, nos por keda specula, esey no tin sentido. Loke ta mas interesante ta: cuanto realmente nos mester haci pa haya suficiente, si nos mantene nos nivel di gasto? Pa duna un idea, BBO/BAZV na 2020 ta alrededor di Afl. 150 miyon, mientras cu na 2019 esaki tabata Afl. 215 miyon. Si nos mester compensa pa loke a parede na BBO na 2020 y aumenta pa cubri parti di e buraco den presupuesto, lo mester bin cu un aumento sustancial di esaki, y si cambia pa otro sistema, nos cartera lo sufri igualmente. Impuesto riba importacion a cay na 2020 cu alrededor di Afl. 60 miyon y hunto cu BBO/BAZV nos lo mester di mas di 120 miyon djis pa repone loke a perde aña pasa. E cifranan aki por spanta algun di nos, pero mester tuma na cuenta cu e crisis aki a pone nos back, pa loke ta impuesto, te na aña 2012. Djis pa compara: e crisis di 2008/2009 a ocasiona un caida di impuesto na 2009 di solamente Afl. 47 miyon… mientras cu e caida di 2019 pa 2020 ta mas di 215 miyon… Pues ainda e pregunta: di unda placa lo bin pa compensa… y haci mas?