No por spera milager di dos aña di Sociaal Crisis Plan despues cu a ignora problemanan social pa mas di 30 aña. “Ora cu traha un brug na balor di 30 miyon florin of mas, ningun hende ta cuestiona e placa. Pero, ora tin cu inverti miyones pasobra un structura social a keda neglisha pa mas di 30 aña, e ta lanta yen di pregunta,” ta locual Director di Direccion pa Asuntonan Social drs. Glenda Hernandez a bisa Bon Dia Aruba.

Sociaal Crisis Plan a cuminza na fin di November 2018, y aunke e ta mustra largo, esey ta pasobra comunidad a keda confronta cu e realidad amargo di un sociedad cu tin hopi reto social. Sinembargo, un situacion cu a crece robes, no por keda soluciona den tempo cortico, segun Glenda Hernandez.

“A pasa 30 aña sin cu a haci algo riba tereno social. Ami a bin di Hulanda algun aña pasa y mi ta wak asina un atraso asina grandi. Tabatin un ‘mismatch,’ un buraco entre economia y bienestar. Hopi hende ta enfoca riba traha e brug, e caminda, pero no ta wak e aspecto social,” Hernandez a splica.

Aunke cu e Sociaal Crisis Plan a haya su forma debi na e asesinato cruel di dos mucha chikito, e base di e plan mes ta den un analisis social di 2017, cu Hernandez y su team a produci pa por haya un idea kico ta sper’e como Director di Asuntonan Social.

E analisis tabata un ‘eyeopener.’ “Mas cu esey, nos a spanta di e imagen cu a sali afo. Nos a uza datonan di Censo 2010 y otro informacion cu por a haya tur caminda. A tuma tres luna pa compila e datonan cu a spanta nos.”

Analisis di e situacion social di Aruba

Na 2017, Departamento di Asuntonan Social a determina cu basa riba cifranan di 2010, economia di Aruba a crece enorme, pero cu e no a conduci na mehoracion di calidad di bida di hopi hende na Aruba. Al contrario, economia di Aruba a produci desigualdad, cu un diferencia di entrada grandi entre esnan cu ta gana hopi y esnan cu ta gana menos.

Esey ta nifica cu e gran parti di trahadonan no a probecha suficiente di e mercado laboral durante particularmente decada di 90. Cifranan di Censo 2010 ademas a mustra cuanto famia a cay atras den e economia di Aruba. Un riba cada 5 famia tabata considera pober, si mester tuma e liña di pobresa na 60 porciento di e entrada promedio. Si tuma 70 porciento di e liña aki, anto 27 porciento di famia ta cay bou di e entrada promedio di 2010 (calcula na 3300,00 florin).

Un investigacion riba bienestar na 2009 a indica cu 54 porciento di e respondentenan no ta considera cu e diferencianan social ta hustifica ni aceptabel. Desigualdad ta conduci na menos participacion y un caida den e sentimento di bienestar y satisfaccion. Ademas, Aruba como pais no a determina e nivel di pobresa di forma cu a keda evita di papia di e tema.

Impacto di turismo

Economia di Aruba a depende di turismo, cu tin un impacto riba e desigualdad den entrada. Turismo ta rekeri labor intensivo y Aruba a keda expande e industria, cu a conduci na importacion di trahadonan migrante cu poco educacion. Economia di Aruba a bira uno di salarionan abou. Tres di cada 10 trahado den e industria hotelero y horeca tabata gana 1550 florin of menos, un mayoria (58.3 porciento) tabata gana un bruto salario di menos 2000 florin pa luna, y 80 porciento tabatin un salario mensual di 3000 florin of menos segun datonan di Censo 2010. Consecuentemente si no bin cambio, e tendencia di desigualdad ta keda mescos of hasta crece.

Riba dje, a bin cambionan demografico cu a haci un impacto riba structura familiar na Aruba. Banda di embehecimento, migracion y cambio di norma, balor y ley a afecta e famia Arubiano. E cantidad di famia nucleo a cay di 71 porciento na 1981 pa 47 porciento na 2010, mientras cu famianan combina a subi di 2.5 porciento pa 17 porciento den e mesun periodo.

Structura di famia y entrada

Como tal, Aruba lo mester a inverti den un maneho social pa atende cu retonan di un sociedad unda tin desigualdad y esaki a cay atras. Un di cada 10 famia tabatin e hende muhe como cabes di cas y cu diferente yiu, esta 10 porciento. Compara esaki cu 1.2 porciento di hende homber como cabes di cas y encarga cu yiunan. Un di cada seis famia tabata consisti di un mayor, cu mester a sobrevivi cu menos entrada. Por ehempel, 42 porciento di mamanan soltera y 25 porciento di tatanan soltero tabata gana menos cu 2000 florin mensualmente. Di tur mama naci na Aruba, 38.6 porciento tabata soltera, compara cu 26.5 porciento memey di mamanan migrante. Hopi mama soltera nunca a casa y otronan a divorcia (cuater den cada 10). Aruba ta den e paisnan cu mas divorcio rond mundo. E desaroyo aki tabatin efecto grandi riba structura riba famia y tambe un presion riba mercado di cas cu ta pagabel, ademas riba e posibilidad pa e famia mes brinda e yiunan particularmente e sosten necesario.

Educacion

E consecuencia di e desaroyo aki ta bisto na scol, unda cuater riba 10 hoben entre 15 y 24 no a caba scol secundario, mientras cu di e 12 porciento di persona cu estudio superior na nivel Bachelors, unicamente 96 (36 porciento) tabata naci na Aruba. Banda cu hopi cu bay studia no ta caba na estudio, mayoria cu caba nan estudio superior na Hulanda en particular, no ta bolbe Aruba. E cantidad di mucha cu ta keda sinta na Aruba tambe ta mas halto compara cu diferente isla den Caribe, y hopi mas halto compara cu paisnan desaroya manera Finlandia, Alemania y Belgica. E desaroyonan aki ta nifica cu hopi placa ta bay perdi y rendimento di inversion den enseñansa ta hopi abou. Esaki, mientras cu e World Education Indicators Programme, WEI, ta mustra cu cada aña cu hisa e nivel di educacion di un adulto, e ta nifica un crecemento economico di 3.7 porciento a termino largo. Den otro palabra, mas educa un comunidad, miho e ta pa economia y bienestar.

Desempleo

E porcentahe di desempleo na Aruba a subi gradualmente di 0.6 porciento na 1991 te 10.6 porciento na 2010 y a bolbe baha na 7.5 porciento na 2014. E desempleo memey di hobennan di 15 pa 24, cu a fluctua entre 22.8 y 18.2 porciento (2014 vs 2015), tabata mas halto cu e populacion di 25 aña bay ariba y promedio di desempleo mundial di 13.1 porciento y di Latino America y Caribe cu ta 15.1 porciento na 2014. E cantidad di hoben inactivo a aumenta cu 582 cu a implica cu mas hoben no ta busca trabou activamente. Y esaki ta un problema cu na 2017 y 2018 a señala caba. E ta un problema cu mester di atencion mesora, pasobra mester tin intervencion cu ta rekeri un strategia integra y coordina. Si no haci nada, ta conduci na mas marginalisacion social.

E ironia ta cu asina mes a sigui importa trahado pa yena e cuponan di trabou cu tabata rekeri poco conocemento. Pues, lo mester bin cu un promocion activo pa hobennan local tuma e trabounan aki, y sinti nan mes mas conecta cu comunidad.

Criminalidad y delincuencia

E relacion entre desempleo hubenil y exclusion social ta trece peliger pa siguridad di sociedad. Diferente encuesta a mustra cu un grupo grandi di comunidad a bira y ta kere di lo bira victima di sea atraco of ladronicia.

E miedo aki ta un refleho di e prevalencia di crimen real. Na 2014 a registra 702 crimen violento pa 100 mil hende. E cantidad di ladronicia di auto na 2013, den cifra absoluto, esta 1220.7 pa 100 mil hende ta un di e mas haltonan na mundo. Mescos ta conta pa kiebro den cas, cu ta 837.5 pa cada 100 mil hende, cu ta hopi mas halto cu paisnan desaroya.

Consecuentemente, no por separa siguridad general como parti importante di e desaroyo social di Aruba. Y Direccion pa Asuntonan Social, como tal ta urgi cu mester bin mas colaboracion entre tur partner, for di entidadnan social te polis y otro instancia relevante.

Personanan cu limitacion

E rapport tambe a analisa grandemente e posicion di personanan vulnerabel den comunidad, cu ta causa pa embehecimento, malesanan cronico cu ta rekeri cu mester di hopi inversion den nan cuido.

Cara di Asuntonan Social

E clientenan di Departamento pa Asuntonan Social ta hendenan den crisis y cu ta biba cu lo minimo. Y en realidad, e cara di e clientenan ta femenino. Ta trata di mamanan soltera cu yiunan dependiente sin of cu poco entrada. Dos di cada tres cu ta ricibi bijstand te na fin di 2015 tabata hende muhe. Y mita di famianan cu ta ricibi sosten financiero ta famianan cu un mayor, mayoria biaha, e mama soltera. E grupo di famia di dos mayor cu ta ricibi sosten ta unicamente cuater porciento. Mayoria di personanan cu ta dependiente ta mas jong cu 12. Ademas, mas cu un di tres parti di tur famia cu ta ricibi asistencia financiero, nunca tabatin trabou. Mas di mita di esnan entre 17 pa 24 cu a ricibi bijstand na 2016 nunca a traha. Y ocho di cada 10 cliente tabatin un entrada anual menos di 30 mil florin. Mas cu mita di e grupo aki tabata ricibi menos cu 15 mil florin pa aña.

Base di Sociaal Crisis Plan

E datonan aki ta e base riba cua mester traha un plan pa mehoracion di circunstancianan personal y social di e diferente gruponan. E punto di salida ta cu mester bin sosten directo na famianan, pa individuonan den e famia por ehecuta nan responsabilidad, particularmente dirigi na esnan vulnerabel. Di e forma aki por bin integracion den comunidad.

Den e sentido aki, Director di Asuntonan Social Hernandez a bisa cu e caso di Rishandro y Rishandrick tabata unicamente un ehempel di e drama social cu ta biba na Aruba y cu ta rekeri hopi tempo y inversion pa traha riba dje. “Tabatin y tin mas victima, pero e morto di dos muchanan aki a lanta hopi reaccion di comunidad y esey a pone politica move. Nos a pone hopi asunto cana. Pero nos ta leu di ta cla,” Hernandez a bisa.

Bon Dia Aruba den e siguiente edicionnan lo amplia riba e retonan di e Sociaal Crisis Plan, e pasonan cu a tuma caba y kico kier logra a lo largo.