Aruba tin un deficit di 1.1 biyon florin pa 2020. Esaki ta un suma escalofriante, Director di Finanzas Derrick Werleman a ilustra na Parlamentarionan ayera. E reunion informativo tabata pa splica legisladonan di Aruba cu Hulanda ta dispuesto pa sigui duna fianza di crisis, pero a cambio di condicionnan cu pa gran parti mester keda secreto pa resto di comunidad y tambe Parlamento. Y si Aruba no acepta e condicionnan aki, cu ta nifica cu ta entrega autonomia, e reto financiero ta enorme.

Werleman a bisa cu aunke presupuesto di Aruba prome cu Covid tabata mustra un mehoracion, e pandemia a nifica un caida den entrada sin precedencia, unda na principio a mustra cu economia lo cay cu 44 porciento na 2020. Awor tin indicacion cu e caida ta un poco menos, na 33 porciento, pero asina mes e deficit ta di 1.1 biyon, en bes di e 1.4 biyon na inicio. A logra baha e deficit danki na un prestamo na ultimo momento di Credit Suisse.

Tur porta financiero ta yega na Den Haag

“E ta nifica cu e situacion di liquidez di Aruba ta keda problematico. Nos economia no ta genera suficiente entrada. Nos a perde un tercera parti di nos economia. No a perde mas pasobra tabatin medida di apoyo, manera FASE, subsidio di salario, e areglo di empresa mediano y chikito, y otro medidanan di belasting.”

E prestamo di Credit Suisse sinembargo tabata pa paga interes y quota di pago. Si no haya e fianza di Hulanda, Aruba ta confronta otro pago pa cual no tin placa. Tin cu paga ainda 729 miyon florin e aña aki. Werleman a bisa cu e realidad financiero di Aruba ta cu banda di e ayudo di 204 miyon, ta keda cu un buraco di mey biyon pa paga. “Y Aruba lo por bay presta atrobe riba mercado financiero internacional. Pero Conseho di Minister di Reino lo mester duna su aprobacion. Con cu bay bin, tur porta ta dirigi na Den Haag.”

Protocol 2018

Segun e Director di Finanzas, en realidad no tin mucho cambio den exigencia pa Aruba cay bou supervision financiero di Reino, esta CFT. Pero e poco cambio por tin impacto grandi. E dos leynan di supervision financiero, esta e RFT cu ta conta pa St. Maarten y Corsou, y e LAFT cu ta pa Aruba ta casi copia di otro. E diferencia ta cu e asina yama rentelast norm menciona den RFT no ta conta pa Aruba. Segun e protocol firma pa entre Hulanda y Aruba, presupuesto di pais mester tin surplus structural di un (1) porciento di Producto Basico Nacional (GDP) y e ratio entre debe cu GDP mester ta na 70 porciento na 2027, y yega na 50 porciento na 2036. Pues e normanan ta valido en principio te 2036. “E problema ta cu a yega na e quota aki prome cu Covid 19, unda a sali di punto di bista cu economia lo crece tur aña un (1) porciento, cu e tempo ey tabata considera un calculacion responsabel. Pero si cambia cualkier variabel, tur cos ta cambia.” Den otro palabra, Aruba lo no recupera e perdida economico na 2021 ni 2022 y e ta bisto cu Aruba lo no por cumpli cu e protocol.

Rendimento inversion

Drenta RFT, ta beneficioso den e sentido cu tin acceso na financiamento. Hulanda ta obliga pa inscribi pa e prestamonan. “Sinembargo, loke nos a mira pasa na Corsou y St. Maarten, cu diripiente e sector financiero a cay den radar di Hulanda. E aspecto di ganashi di e sector tabata hinca den e compra di bononan.” Na momento cu Hulanda a tuma encargo di e prestamonan, e inversionistanan no por a hinca nan placa mas den e siguridadnan aki y por ehempel a cuminza inverti na Aruba. “Si nos drenta RFT, no tin e posibilidad ey mas, pues e mercado di servicio financiero tambe lo ta bou presion.” E sector aki cu ta inclui fondonan di pensioen, manera APFA lo mester busca otro caminda pa inverti pa haya rendimento. Y e areanan ta limita mirando cu Banco Central di Aruba tambe tin norma pa inverti den exterior. “Si trece un cambio abrupto den e sistema unda berdad por haya fianza mas barata, e ta destabiliza e mercado financiero.” Y si Aruba kier e fianza di crisis awor aki, lo no tin forma pa evita cu fondonan di pensioen y otro inversion lo confronta cambio cu consequencia pa rendimento.

Augustus

Werleman a bisa cu den termino di rosea, lo por sobrevivi pa medio di bononan, pero esakinan ta pa periodo cortico y no ta suficiente. “Lo por corta mey biyon na gasto, pero esey tecnicamente ta imposibel.”

E hefe di Finanzas a bisa simplemente cu Den Haag ta bon na altura cu opcionnan di Aruba ta limita. “Sin financiamento externo, nos lo por cumpli cu nos obligacionnan te fin di augustus. Si nos no haya financiamento, Aruba lo no por cumpli cu su pagonan internacional y nos ta den ‘default’.” Werleman a conclui bisando cu e tabata desea di por a duna miho noticia na e Parlamentarionan.