Pictures by © Berber van Beek
Raymond Gradus, presidente di CAft

No tin otro manera cu baha e gasto di salario di Gobierno, pa asina trece finanzas publico na un nivel sostenibel. Asina Presidente di College Aruba Financieel Toezicht, CAft, esta dr. Raymond Gradus a bisa miembronan di ATIA siman pasa durante un presentacion.

Gradus tabata e invitado special pa ilustra e realidad financiero y economico di Aruba. “Tin gastonan cu no por influencia. No por mishi cu pago di interes y e proyectonan PPP y e peso di belasting na Aruba ya caba ta halto,” Gradus a splica.

Gradus a duna un ilustracion di e situacion prome cu COVID-19, unda Aruba, cu su entrada pa cabez ta hopi halto compara cu region y Corsou, 29,500 dollar versus 18,000 dollar pa cabez na Corsou y algun pais den Caribe ta hasta 9000 dollar pa cabez. Desempleo na 2019 tabata na 5.2 porciento y ta hopi abou compara cu otro pais den region. Y den e añanan prome cu COVID-19, turismo a experiencia aumento skerpi y na 2019, e incremento tabata 3.2 porciento. E sistema di immigracion Mericano na Aruba ta un di e elementonan esencial. Y Aruba a saca hopi probecho di relacion den Reino Hulandes. Y prome cu COVID, Aruba tabata riba bon rumbo pa algun aspecto.

Crecemento economico di Aruba

E crecemento economico real di Aruba entre 2000 y 2019 tabata di un average di 0.9 porciento. Sinembargo, crecemento economico tin fluctuacion, e ta ciclico. Segun IMF e deviacion standard normal pa crecemento economico pa economianan chikito ta entre 1 pa 2 porciento. Locual ta remarcabel ta cu durante e periodo di 1990 -2015, e deviacion pa Aruba tabata di 4.5 porciento. E dependencia fuerte riba turismo for di Merca ta un di e motibonan di e volatilidad y como tal diversificacion economico ta importante.

E crisis di COVID a dal Aruba pisa y Banco Central di Aruba a calcula un contraccion economico di 26 porciento na 2020, y den e proposicion di presupuesto pa 2021 ta papia di un crecemento di 3.7 porciento.

Deficit financiero

Di otro banda, Gradus a ilustra e desaroyo di deficit presupuestario di Aruba tambe. Pais Aruba, desde 2004 -cu excepcion di 2008 – te cu 2018, a confronta deficit. E deficit tabata specialmente grandi entre 2010 pa 2014, sigui pa 2011 y 2013, apesar cu tabatin crecemento economico fuerte e añanan ey. A uza mas di 100 miyon florin pa stimula economia, algo cu no tabata un maneho economico sensato, Gradus a sigui splica. Na 2015 a bin un cambio chikito. Aunke cu tabatin un deficit, esaki tabata hopi mas chikito compara cu añanan anterior y na 2019, aunke cu e tabata riba papel, tabatin un surplus riba presupuesto di 0.7 porciento.

COVID-19 a produci un deficit grandi na 2020 y pa 2021 lo tin un deficit mas grandi ainda.

Debe publico

Raymond Gradus a duna un ilustracion di e debe publico di Aruba na miembronan di ATIA. E debe di Gobierno a crece acceleradamente for di 2000. E debe a mira un aumento drastico particularmente den e periodo di 2010 y 2014. E aumento di debe tabata modesto na 2015, pero ainda e tabata crece. Na 2019, debe di Pais Aruba tatabata 4.3 biyon florin, cu ta 72 porciento di e GDP e tempo ey. “Esey ta nifica cu tur Arubiano cu nace awe, ta cuminza su bida cu un debe di Gobierno di mas di 40 mil florin,” Dr. Gradus a bisa. “Pero e debe a crece cu mas di mey miyon florin na 2020, particularmente debi na e sosten di likidez for di Hulanda. E sosten aki a bin a cambio di un prestamo na cero interes cu lo mester paga bek na April 2022.”

Baha gasto

Consequentemente, CAft ta urgi reduccion di y restriccion riba gasto. Motibo ta cu un gran parti di e presupuesto di Pais Aruba ta reserva pa paga interes riba debe. E gasto di interes a subi drasticamente desde 2004. Segun e presupuesto di 2019, Aruba a paga 230 miyon florin na interes cu ta cinco (5) porciento di e GDP. Y e pago di interes pa 2020 ta mescos cu 2019. Pa e aña aki, 2021, Aruba lo paga 30 miyon florin mas na interes cu na 2020, pa motibo cu a financia bononan priva cu 5.3 porciento di interes y a refinancia e prestamonan coriente cu pagonan di interes mas halto. “For di e punto di bista di finanzas publico, mi ta recomenda Aruba pa uza e sosten di likidez di Hulanda, cu ta bin cu cero porciento di interes, pa financia su deficit na 2021.”

Supervision a traha

Un elemento importante den e ley di supervision financiero, Laft ta cu Aruba mester cumpli cu e norma di surplus. A cumpli cu e norma na 2015 y 2016. Sinembargo, esaki tabata debi na medida incidental, manera e sistema di impuesto riba entrada corporativo cu tabata basa riba declaracion. No a logra e decifit di mey porciento na 2017, tampoco e surplus di mey porciento na 2018. Eleccion y e calculacion mucho halto di ingreso di belasting y entrada a resulta di ta 200 miyon di mas y como tal, no a logra e obhetivonan aki. Gobierno na 2018 a pone comno meta un crecemento economico modesto y un surplus di un (1) porciento na 2021.

Na 2019 a logra e obhetivo di e deficit fiscal stipula, pero esaki mas bien debi na e enfasis riba aumento di belasting enbez di cortamento den presupuesto, segun CAft. Tambe, for di e punto di bista di crecemento economico, reduccion di gasto di presupuesto enfoca riba ineficiencia ta miho cu aumento di belasting, manera e aumento di BBO pa cubri gasto di salud.

“Aruba ta un pais razonablemente rico compara cu otro estadonan chikito den Caribe. Pero su economia ta hopi ciclico y como tal, ta exponi na crisis. Finanzas publico y aumento di costo di interes ta preocupacion grandi. Y no tabatin suficiente cambio den desaroyo di finanzas publico pa baha e debe nominal. Como tal, mester di un surplus riba presupuesto mas lihe posibel. Como tal, restructuracion di finanzas publico despues di e crisis di COVID-19 mester tuma luga ademas di fortificacion di economia,” Gradus a informa miembronan di ATIA.

Raymond Gradus a duna un ilustracion con supervision financiero di parti di CAft a funcciona, unda a bin mas disciplina di raportahe y ta permiti debate publico riba finanzas. Ademas a crea transparencia y a hisa confianza di institutonan manera IMF den e cifranan di Aruba.