E frase cu cual nos ta inicia e Editorial aki no ta original di un di nos editornan, sino cu e ta un observacion sarcastico di añanan atras, dirigi na principalmente e personanan studia, ‘in Nederland geweest’, cu ta parce di ta uza nan Papiamento manera spaghetti, unda e Hulandes ta sirbi como saus. Hopi di nan ta disculpa nan mes bisando cu despues di tanto aña den e pais friu, ta dificil pa nan haya e palabra corecto na Papiamento, anto nan ta dal bay cu esun cu si nan sa. E fenomeno nos ta mira tambe cerca un parti di nos parlamentarionan, den entrevista cu prensa y den sala di parlamento.

Awor, no ta e idea pa dedica henter un editorial na critica o ridiculisa e personanan aki, pero e ta pa señala e situacion particular di nos pais. Si nos mira y scucha cualkier discusion o debate den un parlamento den exterior, nos por disfruta di un uzo sobresaliente di idioma, den nan afan di gana bataya verbal cu dominio excelente di idioma. No cerca nos anto…

E mesun defecto nos por mira y tende tur dia den nos medionan di comunicacion, unda no solamente ta comete eror di ortografia, sino hopi di aplicacion eroneo di expresion, construccion eroneo di frase, etc. Y tuma na cuenta cu na cualkier pais, den politica o den prensa, bo mester ta top level pa bo por funciona. Cerca nos, no.

E ora anto, si esey lo mester ta nos supuesto top level, nos mester spera miho di e resto? No, pero nos ta kere/spera cu nos por mehora esey, sigur den nos aña dedica na Papiamento. Pero kico nos realmente mester haci pa logra esey? Varios cos, pero ban cuminsa cu e dominio general di idioma, no di Papiamento riba su mes. Nos ta gaba semper cu nos hendenan ta maneha cuatro idioma. Esey ta berdad, te cierto nivel. Hende en general por maneha un combersacion te cierto punto, pero esey no ta bisa nada ainda di dominio na un nivel realmente bon, pa por funciona na trabao, por ehemplo, unda corespondencia den cierto idioma ta parti esencial di trabao.

Con ta para cu nos hendenan cu na nivel medio mester funciona den sector publico o sector priva? Den practica ta resulta cu en todo caso haya hende cu un nivel aceptabel di Ingles ta factibel, pero ora nos cuminsa papia di dominio di Hulandes den e aparato publico, e situacion ta basta tristo. Riba nivel abao y mediano den gobernacion e nivel di dominio di Hulandes ta simplemente malo. Mayoria di persona ora nan mester haci un peticion na gobierno, nan ta obliga di busca ayudo. Pero, si nan mester skirbi e peticion na Papiamento, e carta ta bira miho? Nos ta duda.

Kico nos kier bisa cu esaki? Cu nos problema no ta solamente e dominio insuficiente di Papiamento, pero di otro idioma den cierto sector y na cierto nivel tambe. Y cu ta necesario pa nos contempla henter e problema aki den e buskeda di solucion. Recientemente nos a tuma nota di un debate entama pa un docente Hulandes di Colegio Arubano, cu aparentemente tin duele di su alumnonan cu mester haci examen na Hulandes, mientras nan dominio di e idioma ey ta inferior na esun di e alumno promedio na Hulanda. Esey por ta e realidad awendia, pero no semper tabata asina. Den pasado e dominio di Hulandes, y di e otro idiomanan tabata miho y awor e no ta asina mas, y kico ta causa di esaki?

Nos no mester lubida cu tanto aña pasa e alumnonan di Colegio tabata e yiunan di elite y clase medio, cu tabatin buki, revista y corant den cas. Despues e poblacion di e scol a expande, pero no necesariamente tur e alumnonan ta bin di un famia cu tradicion di lesa, y esey muy probablemente ta hunga un papel importante den dominio di idioma y den resultado di scol tambe. E argumento cu si nos switch pa examen na Papiamento, na nivel di HAVO y VWO, lo no ta garantia di exito, pa e simpel motibo cu si nos ta keda colga na un nivel deficiente di lesa, y di lesa dirigi na aumenta vocabulario, e dominio di Papiamento ta keda mes pober cu esun di Hulandes.

Y ora nos ta papia di adkiri bon dominio di idioma, no papia so, pero principalmente pa logra un vocabulario hopi amplio, esey ningun hende ta hay’e regala; e ta tanto ora di lesa, sea computer of buki, pero bo mester haci’e. Nos no mester trata di convence nos hobennan cu tin un manera barata pa adkiri hopi conocimento, esey nunca ta e caso. Lo ta miho pa nos convence nos hobennan cu inverti den nan mes no ta cuminsa dia nan bay Hulanda o Merca, o Costa Rica.

Inverti den bo mes ta cuminsa hopi prome cu esey. Y e era moderno aki tin bentaha grandi cu cincuenta o cuarenta aña pasa no tabata existi. Internet ta duna nos e regalo enorme cu den tur asunto, tur aspecto, tur cos ta djis un buskeda den Google, cuestion di seconde. Bay lesa mas.