Educacion ta un tema cu hopi biaha ta wordo wanta atras. Pa e motibo aki, Bon Dia Aruba a tuma contacto cu tur partido politico y a papia cu varios candidato pa sa nan opinion acerca di nos sistema di enseñansa y na nan opinion cua ta e manera corecto. E prome candidatonan cu nos a papia cu nan ta Michella Laclé di partido POR, Sharlene Starke di partido MEP y Rudy Lampe di partido RED.

Opinion Personal                                                                                                                                                                     Sra. Laclé ta bisa cu e sistema cu nos tin awor den su opinion ta uno ouderwets. E ta bisa cu nos tin di incorpora mas di loke ta siglo 21 den enseñansa. Cu esaki e kiermen por ehempel pa muchanan enbes di siña tur cos for di cabes, mester duna nan e opdracht pa nan mes busca cierto informacion y evalua si e informacion ta corecto of no y si por confia e informacion aki. Esaki ta locual ta ‘problem solving skills’.

Pa sr. Lampe e resultadonan di scolnan mes por mira cu hopi cos mester wordo cambia. Aki e ta papia di cuanto mucha ta dicidi di Sali for di scol y cuanto mucha ta cab’e. E la menciona cu segun statisticanan 3% di e alumnonan ta yega un nivel academico y esaki ta indica cu tin un problema. Sra. Starke ta bisa cu como cu e mes ta un maestra e ta sinti cu nos sistema ta uno stagna y anticua. Esaki ta trece cu ne cu no tin suficiente eramienta pa prepara muchanan cu e ‘skills’ di awe endia. Por ehempel e tin 13 aña para dilanti un klas y for di tempo cu e la cuminsa eno a mira mucho cambio; por ehempel mesun bukinan cu nunca a cambia, mesun metodonan di rekenen cu ta 12 aña bieu, y hasta e storianan cu tin den bukinan no ta pas cu mundo di awe endia. E ta bisa cu cambiando materialnan y cambiando e ambiente na scol y haciele uno placentero lo haci un cambio grandi.

Situacion Financiero                                                                                                                                                            Ora ta bin na pago di e aña escolar, airco, buki etc., pa hopi mayor esaki cada aña ta bira dificil y mirando cu tin varios pais na mundo tin educacion completamente gratis of mester paga algo hopi chikito, nan a opina acerca di esaki. Sra. Laclé ta bisa cu Aruba tin capacidad pa baha e costonan significadamente. E ta bisa cu aki mester bay na e normbedrag di e scolnan y conta di nobo. Esaki ta unda e suma ta sali acerca di kico cada scol mester pa sigui funciona manera mantencion por ehempel. E ta bisa cu esaki a wordo conta hopi aña pasa, dus tur e prijs nan aki a cambia. E ta bisa cu p’esey hopi scol ta haya nan mes ta pidi mayornan extra placa pa e mantencion of pa airco por ehempel, siendo cu tur e gastonan aki ta suppose di cay bou di e normbedrag cu gobierno ta duna e scolnan. Sr. Lampe ta bisa cu e ta kere den educacion gratis. E ta bisa cu esaki ta un derecho di tur mucha reconoci pa UN y ta un tratado cu hopi pais a firma. E tratado cu ta inclui derecho di mucha ta bisa cu nan tin derecho tambe ariba di enseñansa gratuito.

Sra. Starke tambe a bay ariba e tema di e normbedrag di e scolnan y cu aworaki e normbedrag no ta cuadra. E tambe ta di opinion cu esaki mester wordo conta di nobo. E ta bisa cu eno ta laga afo cu costonan di bida a bira mas halto y esey ta haci cu scolnan ta pidi mas placa ya cu di nan no ta yega, pero esaki no ta algo cu mester cay ariba e mayornan.

Alimentacion na scol
Sra. Laclé ta bisa cu e ta kere den esaki, aparte di hopi otro cosnan cu mester wordo inlcui den un alumno su dia, alimentacion mester ta uno. Aki e ta bay na e sistema di alarga e oranan cu un mucha ta na scol y den e orario ey nan lo haya e cuminda den forma di catering y den futuro scolnan lo mester ta ekipa cu nan mes un restaurant.

Sra. Starke ta bisa cu mirando cu cuminda y mas ainda cuminda saludabel ta un parti di un mucha su educacion y desaroyo den su opinion cuminda mester ta inclui na scol. E ta bisa cu e sa cu nos como grandinan ta experencia mal humor na ora cu nos haya hamber y esaki ta bay mescos cu muchanan na scol y no ta laga nan enfoca den e estudio. Mas ainda hopi mucha ta bin scol mainta trempan cu cosnan manera refresco mainta trempan, y esaki por wordo cambia si nan ta haya algo otro for di scol.

Costonan halto di bukinan
Aworaki cu un otro aña escolar ta bay cuminsa, por mira tur caminda alumnonan ta bende un cantidad di buki cu nan a cumpra pa scol. E prijsnan aki sigur ta halto y no por a keda sin puntra di esaki. Sra. Starke ta bisa cu e ta kere den e digitalisacion di bukinan. Ariba di esaki e ta bisa cu prome mester haci un onderzoek bon prome cu implementa esaki. E aparatonan digital manera un Tablet ta bin cu gastonan di mantencion y nan ta daña y kibra y nan ta costa hopi.

Aki mester wak na banda di e mayornan tambe si ta cumbini nan. Sra. Laclé ta bisa cu bayendo digital lo baha e costonan drasticamente. Si kies pa esaki e ora ey no mester cumpra hopi buki mas. E ta bisa cu un bon opcion ta pa cumpra un licencia. Esaki ta ora ta cumpra e buki den forma digital y asina maestronan ta print solamente locual ta necesario ya cu hopi biaha no ta e buki completo ta wordo uza.

Orarionan di scol                                                                                                                                                                 Sra. Laclé ta bisa cu e ta kere den haci orarionan di scolnan mas largo por ehempel te cu 5.30 di atardi. E ta bisa cu mayornan ta traha y esaki lo haci mas facil. Tambe esaki ta un bon oportunidad pa muchanan experencia tur sorto di deporte y arte cu aworaki porta nan no ta haya pasobra cu mayornan no tin e tempo y facilidad pa hibanan y paga pa e actividadnan. E otro rason ta cu asina aki lo tin menos mucha ariba caya y lo pasa mas di nan tempo enrikeciendo nan curiculo y sabiduria. Sra. Starke ta bisa cu den punto di bista di un docente, pa haci orarionan di scol mas largo no lo cay bon. Esaki mirando cu na lo mester ta mas oranan na scol y ya caba nan trabou no ta uno facil. Pero si e ta bisa cu tin un estudio haci, cu un cerebro di un alumno ta funciona miho den oranan di mas laat den dia. E ta kere cu scolnan mester cuminsa un poco mas laat y caba un poco mas laat. E ta bisa cu e ta ripara cu mainta trempan ni maske muchanan drumi suficiente, tog ta dificil pa nan enfoca mainta trempan. Tambe esaki por duna mayornan un tiki mas tempo pa prepara nan yiunan y nan mes pa e resto di dia. Sr. Lampe ta bisa aki cu e ta pensa cu maestronan di scol mester wordo respeta y no pone nan traha mas y nan carga ya caba ta suficiente. E ta bisa cu e orarionan mester ta hopi mas productivo, comparando e cu Finland unda cu orarionan ta cortico pero dunando hopi mas resultado.

Idioma na scol
Ultimo tempo ta tende hopi hende debati ariba e hecho di e idioma a scol. Actualmente lesnan ta wordo duna na Hulandes y hopi ta bisa cu cambiando esaki na papiamento ta e miho opcion.

Sra. Laclé ta bisa cu hopi estudio a wordo haci na hopi pais y e recomendacion a bin for di UNESCO y UNICEF pa nos tin enseñansa den nos mesun idioma. E ta bisa cu nan a keda hopi spanta di sa cu ainda nos na Aruba ta bou di e idioma Hulandes. E ta bisa cu e la wordo comproba cu si bo haya enseñansa den bo mesun idioma, bo lo siña otro idiomanan mas facil, lihe y tambe compronde contenidonan mas lihe. E ta bisa cu no ta nos so ta bay studia na Hulanda, hopi Latinonan y Asiaticonan por ehempel ta bay y prome cu yega ayanan nan estudio basico tabata na e idioma natal.

Sra. Starke ta bisa cu tur mucha mester por domina y haya e oportunidad pa desaroya nan mes den nan idioma pa por siña otro idiomanan miho. E no ta lubida cu awe papiamento no ta e idioma principal di tur mucha, por ehempel den su experiencia mas cu 3 kwart di mayornan cu a bin na su prome oudersavond cu e la atende, tabata di habla Spaño. E ta duna ehempel si di Mon Plasir college cu for di chikito Hulandes ta wordo implementa fuertemente den klas y na final nan ta e scol cu miho resultado; mayoria di e muchanan ta bay Colegio. Di otro banda tin muchanan cu ta wordo wanta atras pa motibo cu nan no ta desaroya e idioma Hulandes pero cu a bay internacional school y ta hopi mas avansa ya cu nan ta traha cu e sistema di Montessori, cu lesnan na Ingles.