Ora diversidad biologico, of biodiversidad pa corto, tin un problema, humanidad tin un problema.

Diversidad biologico freduentemente ta ser comprendi den termino di e variedad amplio di especie vegetal, animal y micro-organismo, pero tambe ta inclui e diferencianan den cada especie mes, por ehempel e variacionan den cultivo y animal di cria, y e variedad di ecosistema (lago, boske, desierto, paisahenan agricola) cu ta alberga multiple tipo di interaccion entre nan especienan presente (humano, planta, animal, micro-organismo).

Recursonan di diversidad biologico ta e pilarnan riba cual nos ta construi civilizacionan. Pisca ta provee 20 porciento di tur proteina animal pa mas o menos 3 biyon hende. Mas cu 80 porciento di e dieta di ser humano ta consisti di producto deriva di planta (cultivo). Casi 80 porciento di hende bibando den areanan rural den paisnan den desaroyo ta depende di medicina tradicional deriva di planta y hierba pa nan cuido medico basico.

Pero perdida di biodiversidad ta menaza nos tur, incluso nos salud. A ser comproba cu perdida di biodiversidad por causa un expansion di zoonoses, malezanan transmiti di animal pa ser humano, mientras cu di otro banda, si nos mantene biodiversidad intacto, esaki ta ofrece herment excelente pa lucha contra pandemianan manera causa pa coronavirus.

Naciones Uni a proclama 22 di mei como Dia Internacional pa Diversidad Biologico pa aumenta e comprension di y concientisacion pa temanan di diversidad biologico.

E tema pa 2022: di acuerdo pa accion, reconstrui biodiversidad

Na december 2022 a adopta e Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework, un acuerdo historico cu ta fiha meta y medida concreto pa para y reverti e perdida di diversidad biologico pa 2050.

Pa e razon aki e tema pa 2023 pa Dia Internacional pa Diversidad Biologico ta “Di Acuerdo pa Accion: Reconstrui Diversidad Biologico.

Awor cu nos a fiha meta y medida, a bira ora pa cuminza implementa esakinan na nivel nacional den tur pais.

Mensahe di antonio guterres, secretario general nacionan uni

Riba e Dia Internacional di Diversidad Biologico no mester reflexiona riba nos relacion cu e sistema di apoyo vital di humanidad. Pasobra ora ta trata di e aire cu nos ta respira, e alimentonan cu nos ta come, e energia cu nos ta usa, of e medicinanan cu ta cura nos, nos bida ta depende di e salud di nos ecosistemanan. Sinembargo nos accionan ta cabando cu bida biologico na tur parti di mundo.

Un miyon especie ta den peliger di extincion como consecuencia di degradacion di habitatnan, contaminacion flagrante y empeoramento di cambio climatico. Nos mester pone un fin na e guerra contra naturaleza.

E acuerdo di aña pasa, esta Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework a constitui un paso importante padilanti, pero a yega e ora pa converti esaki den accion concreto. Pa logra esaki mester fiha patronchi di produccion y consumo sostenibel.

Tin cu reorienta subsidio di actividadnan destructivo pa esnan cu ta provee solucionan sostenibel.

Mester reconoce e derechonan di pueblonan indigena y comunidadnan local, cu ta representa e guardianan mas fuerte di nos diversidad biologico global. Y nos mester pusha gobiernonan y comercio mas duro pa tuma accion mas fuerte y mas pronto pa combati perdida di diversidad biologico y cambio climatico. Nos mester traha hunto, gobiernonan, sociedad civil y sector priva pa sigura un futuro sostenibel pa un y tur.

Situacion di biodiversidad na Aruba

Na Aruba, contrario na loke Nacionan Uni y hopi pais den desaroyo of desaroya ta aspira, esta reconoce diversidad biologico como fundeshi di desaroyo sostenibel, na Aruba e fundeshi aki no ta ser reconoci.

Construccion di Secrets Resort y e Masterplan Seroe Colorado ta muestra palpabel cu conservacion di biodiversidad no ta na prome lugar ora ta implementa desaroyo sostenibel (di turismo) na Aruba.

Pero e peliger mas grandi na Aruba pa diversidad biologico ta algun departamento di Gobierno cu ta facilita codicia, hamber pa inverti placa (sushi) y gana placa di desaroyadornan sin escrupulo cu ta haci mofa di leynan existente, facilita pa un negoshi lucrativo di konkelmento cu tereno, hasta den terenonan cu ta oficialmente area proteha.

Nos ta menciona specificamente trahamento di Balashi Cabins den e area proteha Spaans Lagoen. Ademas nos tin un proyecto cu un lodge pa huur cu turista yama Across 28 den mangelnan na costa dilanti Bucutiweg 28 na unda a destrui mangel pa traha un tunnel pa yega na e water bungalow. Den area di Noord tin un proyecto yama Aruba Airstream Experience na unda a roza un tereno pa traha un proyecto cu titulo “nature retreat”.

Den tur tres caso no tin estudio di impacto ambiental haci cu input di ambientalista of otro stakeholder y ademas ta cuestiona seriamente si tur tres proyecto a ser duna permiso y of ta cumpli cu leynan pa proteccion di naturaleza.

Y finalmente tin e discusion riba e “beach priva” di Embassy Suites by Hilton Aruba Resort, na unda segun diferente versionan no confirma Embassy Suites cu e expectativa pa hañña un beach priva a construi un tunnel cu ta pasa bou di caminda y ta sali net dilanti un area di fofoti cu segun nan opinion nan a ser duna luz berde pa por kita e matanan aki.

Den tur cinco caso nos mester constata iregularidad tanto di parti di DIP como DNM y falta di accion huridico di Fundacion Parke Nacional Aruba pa sikiera cuestiona y/of para e construccionan aki.

Y cu esaki ta keda irefutablemente demonstra cu mester cuminza un investigacion profundo den tanto DIP como DNM pa loke ta destruccion di naturaleza permiti, siendo cu tin leynan pa obedece y ambtenaar cu tarea asigna pa haci control y para actividadnan ilegal.

Tanten cu esaki no tuma lugar reconstrui diversidad biologico na Aruba lo no ta posibel.