“Na Aruba nan no ta agredi bo fisicamente pa ta gay, pero verbalmente y psicologicamente nan ta destrui bo”, ta loke un pareha casa ta bisa ta tipifica e homofobia scondi bou superficie di sociedad Arubano su actitud den relacion cu derechonan di persona LGBTI+. E pareha tin 2 aña purbando di inscribi nan matrimonio, y ultimamente den apelacion e ambtenaar di Censo (ABS) a dicidi di sigui nenga, contrario na comision di apelacion di LAR su conseho.

Ultimo lunanan por a mira cu varios caso a bin dilanti unda personanan LGBTI+ a hiba gobierno corte pa via cu gobierno ta actuando contra ley mirando cu no ta haciendo matrimonio of un alternativa di matrimonio pa personanan di mesun sexo disponibel. Primordialmente hiba dilanti pa Fundacion Orguyo Aruba y tambe bufete di Doris Canwood, den e casonan aki a determina cu tanten cu gobierno no introduci e cambio na e prome buki di Codigo Civil cu a aproba den 2016, pais Aruba ta violando e derechonan pa tin un bida familiar segun di parehanan di mesun sexo.

E derecho pa entre otro un bida familiar, ta hancra primordialmente den articulo 8 di e tratado Europeo pa derechonan humano. E mesun articulo y tratado aki ta hunga un rol den e pareha — cual ta prefera di mantene anonimidad — su bataya pa inscribi nan matrimonio cera riba teritorio Hulandes (islanan BES). Den combersacion cu Bevinda De Sousa, e abogado cu ta representando e pareha den e caso cual aworaki ta bayendo pa apelacion na corte (beroep), De Sousa a bisa cu nenga di inscribi un matrimonio cera denter di Reino no ta posibel bou orden constitucional di Statuut.

Abogado De Sousa a sigui indica cu durante e proceso cu nan ta entamando pa asina logra inscribi e pareha su matrimonio, a bin un cantidad di motivacion di parti di e ambtenaar di estado civil (ambtenaar Burgerlijke Stand, ABS) pa no inscribi e acta riba diferente momento den e proceso, pero tur e argumentonan aki a wordo refuta.

‘A base di Statuut no por haci evaluacion di acta pa orden publico’

“Un di e argumentonan cu nan a uza ta cu e acta ta bini di un pais den exterior. Nan ta reconoce si cu e pais di unda e acta ta bin ta dentro di Reino, pero asina mes ta bisa cu e ta un pais den exterior”, De Sousa a bisa. E rason dicon ta uza e argumento aki, e abogado ta splica, ta pasobra ABS ta haya cu e pareha su matrimonio ta ficticio. Esaki segun De Sousa ta bay contra hurisprudencia denter di Reino, cu ta bisa cu pa actanan traha denter di Reino, no por tin un evaluacion di e acta pa determina si esaki ta contra orden publico. “Nan a bisa cu nan ta haya cu nan mag di hacie toch pasobra tin palabracion entre ABSnan den Reino pasobra ta nota cu ultimamente tin hopi matrimonio ficticio”, e abogado a bisa.

E argumento aki, por medio di su formulacion, cu ta trata un pais den exterior, pero si denter di Reino, ta segun De Sousa, ‘un triki’, pasobra e principio di concordancia den Statuut ta indica cu actanan denter di Reino tin efecto legal absoluto. E mesun principio di concordancia aki, ta e base di e hurisprudencia di Oduber/Lamers cual ta sostene e echo cu matrimonio di mesun sexo cera na Hulanda como unico pais den Reino cu te aworaki ta duna derecho igualitario, tin efecto legal na Aruba.

Ora nos a combersa cu e pareha, un di nan a bisa cu ABS a basa su mes solamente riba e argumento cu ora nan a bay puntra su casa su mayornan si nan sa di e matrimonio, e mayornan a bisa cu nan no ta na altura di dje. “Esey ta algo cu ya den comienso dos aña pasa nos a indica ora nos a bay pa inscribi nos matrimonio. E tabata parti di e alrededor di 60 preguntanan cu nan a haci, pues ya tabata sa esaki di antemano”, e homber a bisa.

‘Considera un matrimonio di mesun sexo como ficticio ta unda homofobia y xenofobia ta mescla’

Na prome instante cu nan a haya tende cu Censo a haya cu nan matrimonio ta ficticio, e pareha a busca declaracionnan di varios amistad cu nan a cera den ultimo añanan, pa asina sostene e echo cu nan matrimonio ta uno realistico, mirando cu e pareha a conoce otro casi un decada pasa y desde e momento ey a desaroya nan relacion di un manera duradero.

Asina mes, Censo ta bay hasta contra conseho di comision di apelacion di LAR, ‘ni ta duna oido na un minister cu a sostene nos matrimonio, pidiendo pa nan inscribi nos’. “Censo ta pensa cu nan ta autonomo, cu nan no tin leynan cu nan mester cumpli cune y cu derechonan ta relativo”, e homber a bisa. E homber, kende ta bini di un pais Latino Americano, ta bisa esaki pasobra ‘nos sa di varios pareha cu ta siña conoce otro, y den termino corto ta casa, sin problema pa inscribi nan matrimonio’.

E ta haya cu ‘esaki ta pasa ora cu xenofobia y homofobia mescla’. E ta kere cu nan ta discriminando basa riba, banda di e echo cu e ta Latino Americano, cu su casa no tin un fam Rubiano conoci. “Varios di e otro parehanan cu nos conoce ta famnan conoci y importante Rubiano. Ami tin un fam Latino, y mi casa tambe tin un fam di exterior, maske e ta di Aruba. “Kiermen nan no ta husga bo pa ta gay so, pero tambe pa no tin un fam conoci, of pa via cu bo ta bin di un pais Latino.

‘Con nos como gay ta bay promociona turismo si riba nos tera nan ta pone nos un banda’

Su opinion ta cu esaki ta un oportunidad perdi, specialmente pa turismo, pasobra ‘ta conoci cu e turista gay ta e turista cu ta gasta mas. Con nos por promociona turismo gay, cual tin asina hopi potencial, si nos cu ta biba aki ta wordo hala un banda y ta neglisha di duna nos derecho’.

Pa e homber, no kier reconoce derechonan di personanan gay pa por traha un famia, cual ta causa hopi malestar emocional y psicologico pa un persona. “Mi casa por ehempel, su presion a subi substancialmente desde cu e stress cu e bataya aki a cuminsa. E ta trece consecuencia pa nos mientras cu nos ta mesun valioso cu tur otro persona den sociedad. Nos ta contribui hopi y por sigui contribui mas, si duna nos chens. E persona gay ta e persona cu ta prepara su mes mas pa eherce un funcion, pasobra e sa di antemano cu e mester bay sobrepasa e stigma cu tin contra dje. Riba e nivelnan mas halto administrativo, tin un persona gay of lesbiana, eherciendo su funcion. E mesun hefe di Censo ta identifica como lesbiana, pues imagina.”

Actualmente e pareha y nan abogado ta pendiente pa sigui e procedura den corte, unda nan ta argumentando cu no tin motivacion apto pa dicidi di desvia di conseho di LAR, no por mantene e decision pasobra esaki ta bay contra e principio di igualdad, y un cantidad di otro punto.