Ariba 24 di mei 2022, mundo completo a keda impacta pa e tristo noticia di otro tiramento mortal cu a tuma na un scol, Robb Elementary School, na Uvalde, Texas. Esaki lastimamente ta e di 27 tiramento cu ta tuma luga na un scol na Merca den e prome cinco luna di aña.

E persona cu a comete e acto aki tabata un hoben di apenas 18 di aña edad, Salvador Ramos, kende tambe a perde su bida den e tiramento cu e mes a ocasiona. E tragedia aki a laga atras 21 victima mortal – 19 studiante entre 7 y 10 aña di edad, y dos docente.

No hopi tempo atras, ariba 14 di mei 2022, otro tiramento a tuma luga na Bronx, New York, na unda otro hoben di apenas 18 aña di edad a tira 13 persona, di cual 10 a fayece y tres a resulta herida.

E cantidad di hoben cu ta comete e tipo di actonan aki ta alarmante y hopi ta puntra nan mes, pakico? Ki motibo e hobennan aki por tin? Ki trauma nan a pasa aden? Ki problema nan ta enfrenta? Ki problema di salud mental nan tin? Nan a ricibi ayudo pa nan problema di salud mental? Tur esaki y mas ta pregunta cu hopi hende, specialmente mayornan, ta haci.

E descripcion di e tipo di hobennan aki casi semper, pero no den tur caso, ta cu nan tin problema mental, nan tin trauma, nan ta sufri di bullying of termento na scol, nan no ta ricibi ayudo y nan mayornan ta ausente den nan bida.

Segun datonan oficial di Organisacion Mundial di Salud (WHO) tocante salud mental di hobennan, siete di cada 10 hoben ta sufri di algun trastorno mental. E hecho di no yuda of busca ayudo pa e trastornonan aki tin consecuencianan cu por extende te na un edad adulto of ta hiba na comete actonan violento, manera den e caso di Salvador Ramos.

Portalnan di noticia nacional di Merca a informa cu Salvador Ramos, e hoben di 18 aña di edad cu a mata 21 persona dia 24 di mei, tabata un hoben cu a wordo describi pa esnan cu conoce como un “loner” (un persona cu no ta socialisa hopi y ta anda mayoria di biaha su so). Ramos tabata un hoben cu tabata sufri di bullying na scol, e tabata biba cu su wela y welo di parti di mama y no tabatin e presencia di su mayornan den su bida.

Segun un articulo di e organisacion NPR (National Public Radio), psicologonan cu a investiga e tema di hobennan cu ta comete tiramento ta indica cu problemanan mental ta un factor di riesgo grandi den e tipo di situacionnan aki, y e problema ta cu mayoria di nan no ta ricibi e ayudo necesario pa e problema cu nan ta enfrenta.

Pero expertonan ta enfatisa cu a pesar cu salud mental ta un factor di riesgo grandi, e no ta e causa cu ta hiba un hoben na bira un asesino. Hopi, aunke no tur, di e hobennan aki a experimenta traumanan infantil manera abuso fisico of emocional, famia instabil cu mayor- of rumannan violento, ausente of alcoholico, por ehempel. Y e mayoria a experimenta perdidanan grandi den nan bida.

Estudionan ta demostra cu rechaso social na scolnan tambe ta wordo asocia cu nivelnan halto di ansiedad, depresion, agresion y comportamento antisocial den hobennan. Un estudio realisa pa e Servicio Secreto y e Departamento di Educacion di Merca a demostra cu casi un cuarta parti di e esnan cu a bay tira cu arma di candela na scolnan tabata sufri di bullying na scol.

Agrega na esaki tambe cu alrededor di e mita di tiradonan na scol ta muri door di suicidio, nan ta tira nan mes durante nan atake. Hopi biaha un mescla di depresion severo y desesperacion ta locual ta impulsa nan pa kita na mesun bida.

Pero segun e expertonan, mayoria di personanan cu tin pensamentonan suicida no ta mata otro hende. Kico e ora ta haci cu hobennan cu tin problema di salud mental y pensamentonan suicida ta acudi na violencia y homicidio?

Psicologonan ta kere cu esaki ta debi na e hecho cu e hendenan aki ta luchando nan bataya nan so, sea door cu nan no por pidi ayudo, of pasobra nan grito pa ayudo no a wordo scucha ora cu e adultonan den nan bida no a ripara cu e mucha tabatin mester di su apoyo.

Den mayoria di e casonan aki, un tiramento por wordo preveni si e personanan cercano na e hoben nota e señalnan di depresion, angustia, agresion y comportamento asocial. Cu e ayudo y apoyo necesario e hobennan aki por ricibi e tratamento adecua y lo por evita e tipo di tragedianan aki.