Despues cu algun tempo pasa a aproba e ley pa constitui e autoridad cu ta bay vigila competencia husto den nos economia, recientemente por a anuncia tambe cu e autoridad aki lo cuminza opera. Esaki a ser treci cu e hubilo necesario, indicando e logro grandi aki cu mester bay haci un diferencia grandi den nos economia. Caba, o por lo menos reduci competencia desleal, por percura pa un base mas sano den comercio, cu por conduci tambe na prijs mas faborable en general. Ta mustra tambe cu a logra esey na hopi pais caba, cu introduccion di un institucion asina. Ta di spera cu cerca nos esey tambe por ta e caso.

Sinembargo, nada nunca ta facil den e mundo aki y nos ta premira algun problema den practica cu no necesariamente tin di haci cu e autoridad mes, sino mas bien cu e manera con poder politico ta custumbra anda cu poder. Te awor tabatin suficiente caso unda un mandatario no ta comprende, o ta fingi di no comprende, cu su poder ehecutivo no ta total, y cu mester comparti esaki cu otronan cu mester carga nan responsabilidad ehecutivo. A primera vista e legislacion pa e autoridad aki ta mustra solido, cu tur e facultadnan necesario pa haya e cooperacion y documentacion necesario, tambe di cualkier actor economico cu bira suheto di investigacion.

Pero nos a bin topa tambe cu algun aspecto cu ta mustra preocupante. Esaki ta por ehemplo e articulo 4.10.1 unda ta stipula cu e autoridad ta duna e ministro, riba su peticion, tur informacion cu ta necesario pa e por haci su trabao, esta e ministro. Y despues ta bin e frase clave: “E ministro por exigi ‘inzage’ den tur dato y documento di caso, asina leu cu esaki razonablemente ta necesario pa cumpli cu su tareanan.” Y, ta ken ta dicidi kico ta ‘razonable’ den un cierto caso? E ministro, o e autoridad? Y den caso di conflicto tocante esey, ta ken ta dicidi finalmente? Ta suspende o retira e autoridad?

Aki ta bin aden e circunstancia unda cierto mandatario(nan) a surpasa nan autoridad, menciona anteriormente. Caso teorico, pero bon imaginable: e autoridad ta haciendo un investigacion den un caso importante pa comunidad, pero e ta toca interes di un empresa, o un grupo di empresa, cu tin un influencia economico/politico considerable. E linea pa yega na un mandatario den nos comunidad chikito aki no ta largo y e mandatario ta cuminza un ‘fishing expedition’ pa haya sa cuanto informacion a acumula caba cerca e autoridad di fair trade. E mandatario ta keda insisti cu e mester e informacion pasobra segun su opinion esey ta necesario pa e haci su trabao, manera e ley ta bisa.

 

Awor, lo bisa cu e ley ta duna e posibilidad pa para un mandatario cu ta bira demasiado curioso. Articulo 4.19.1 ta bisa cu e ministro ta abstene di duna instruccion cu ta relaciona cu un caso individual. Y den articulo 4.19.2 ta bisa cu e miembronan di e conseho di e autoridad y su personal no ta pidi ni ta ricibi instruccion riba un caso individual. So far, so good? Riba papel talvez, pero no den practica di tur dia. Aruba a pasa den varios experiencia unda ta Hulanda mester a interveni na fabor di autoridad local, cu tabata menaza pa un o mas mandatario cu tabata kier a stroba trabao na fabor di nan relacionnan amistoso den comercio, por ehemplo e famoso caso di 1994 cu a conduci na e promer KB cu un mandatario di Aruba a yega di haya. Mas recientemente, ta yegada di procuradornan Hulandes a silencia e pleitonan cu ministro di husticia cu tabata bira demasiado curioso pa sa cos cu no ta toca nan, no den e separacion di trabao cu mester existi.

Pero tin un otro aspecto interesante tambe, cu nos no ta scucha. Esey ta cu e ley aki por logra trece un situacion mas sano pa sector priva y consumidor, pero no por resolve e problema clave pa tur enpresa: esey ta e mal funcionamento di e aparato publico cu tin tur hende desespera. Nos a scucha promesa pa bay resolve esaki, pero nos no ta mira inciativa cu ta bay yuda. Por ehemplo, lo bin cu programa digital mas sofistica, pero esey ta bay yuda? Si no ta cambia nada na e manera cu esnan cu ta tuma decision ta anda cu e proceso, anto nada ta cambia. Un ehemplo: si bo ta haya 12.000 peticion di un cierto tipo pa aña, bo mester procesa un cierto cantidad pa luna, pa siman, pa dia laboral… Es decir, mil pa luna, 250 pa siman, 50 pa dia. Sin un cambio di mentalidad den e aparato, pa cuminza cerca e hefenan, e trayecto di preparacion por ta masha bunita, pero no lo bin mas velocidad den e asunto; lo gasta un dineral riba IT ultramoderno, y tur cos ta keda pega, y pakico? Pasobra e sistema ta funciona a base di tardanza pa haci hende bira desespera, y esey dado momento ta bira casi un ‘invitacion’ pa ofrece algo pa por haya e asunto regla… En todo ocaso, nos no ta kere cu autoridad di fair trade por yuda den problema di ‘red tape’, pero por haci bon trabao si. Por ehemplo, nan por cuminza atende e caso di Setar NV, cu ta purba para tur competencia den telecomunicacion, cu apoyo di gobierno. Un bon testcase?