Gastonan di AZV lo por tin impacto riba e fondo

Na ceramento di aña 2017, edad di pension tabata na 61 aña y mey, y entrante e aña aki –segun e ley vigente actualmente- e ta bay aumenta pa 62 aña cu ta e edad cu gobierno actual pa medio di minister di Asunto Social a anuncia cu lo mantene y no mas na 65 aña, manera e ley ta stipula. Kico esaki por nifica pa nos fondo di pension di behes administra pa medio di e Banco di Seguro Social (SVb)?

Manera director di SVb, Edwin Jacobs a yega di declara den varios ocasion den pasado, cada edad di pension tin un prijs. E edad di pension na 60 aña obviamente tin un prijs mas halto cu un edad di pensioen na 65 of 70 aña. E prijs aki tin di haber cu e gasto cu SVb tin cu paga como esun cu ta maneha e fondo aki.

E cubrimento di gasto por bay den diferente forma. Segun sr. Jacobs semper como institucion nan ta recomenda pa analisa esaki den e cuadro total cu e fondo aki (AOV) ta funciona. Si nan ta mira cada componente individualmente na final di dia e no ta bay pas den e cuadro total, ya cu si nan ta mishi cu un componente sigur e ta bay tin su efecto riba otro componente di e fondo aki.

Logicamente e evaluacion aki ta un decision politico tambe di e lidernan social y comercial cu na final ta dicidi kico ta locual nos comunidad ta dispuesto pa carga. “Nos rol den esey ta pa conseha”, el a bisa. Tambe pa SVb mustra kico ta e efecto financiero, pero na final e evaluacion ta uno na nivel politico. Pero como SVb nan ta consciente cu nan tarea como consehero ta esun di conseha di e miho forma na e gobierno riba e tereno aki.

Retonan y riesgonan
Pa loke ta trata e retonan y riesgonan di e fondonan cu SVb ta administra, nan ta wordo monitor pa determina e potencial di riesgo tanto pa e sostenibilidad financiero di e fondo. Den varios ocasion sr. Jacobs a referi riba e parti demografico, kiermen e proceso di embeyecemento di nos poblacion. E no ta wak ainda cu tin un consciencia di e efecto cu esaki ta bay tin pa nos seguronan social, pero e parti fiscal tambe. “E ta bay tin un impacto grandi no solamente riba e gastonan di nos sistemanan di siguridad social, pero economicamente tambe.”

Economicamente e ta wak cu nos poblacion laboral cu ta esun cu mester produci ta birando chikito. Nos a yega na un fase di nos poblacion cu e tasa general di fertilidad di nos poblacion a baha bou di e tasa di reemplaso. Locual ta nifica ‘cu nos poblacion den tempo no ta bay reemplasa su mes’. E ta bay bira mas chikito, kiermen nos ta bay drech’e den tempo pa motibo tambe cu e poblacion nos ta hayando suficiente yiu pa reemplasa esunnan cu ta fayece na caminda. SVb ta wak den su proyeccion cu den añanan 2030 y 2040 e poblacion productivo ta bay reduci, y esaki tin su impacto riba economia.

Economia y AZV
Di otro banda, economia ta otro factor importante pa nos sistema di siguridad social, ya cu e prima ta wordo saca for di nos economia den dos forma basicamente: Un economia cu ta produci excelentemente ta conduci na aumento di salario, y aumento di salario ta wordo traduci den mas prima. Tambe economia ta genera entrada pa medio di creacion di mas cupo di trabou. Mas cupo di trabou ta mas asegurado y mas salario pa nan por cobra prima di dje.

Sinembargo den un pais unda e poblacion laboral pa motibo di embeyecemento ta bay birando chikito, esaki lo ocasiona un presion pa nos produci den e mesun nivel. Pues gasto di AZV ta bay ta creciendo y si economia no ta crece mas halto cu e crecemento di e gasto, ta nifica cu di un caminda AZV mester haya su placa pa contene e gasto.

Un di e peliger cu AZV por representa pa e fondo di SVb ta loke ta wordo yama ‘out-crowding’, caminda nan ta bay busca entrada di otro caminda colectivo pa cubri AZV. E por ta for di presupuesto general di gobierno afectando otro area di atencion colectivo of publico manera enseñansa, deporte, cultura, etc… Pero tambe por saca gasto di entradanan di e fondonan cu SVb ta administra pa cubri AZV, si no logra contene e gastonan di AZV cu un crecemento cu ta igual of menor cu nos crecemento economico.

“AZV ta nifica pa nos un factor di riesgo cu nos ta vigila hopi di cerca pa e fenomeno di out-crowding”, el a bisa.

Na nivel actual pa loke ta trata gasto colectivo nos mester di un economia cu ta crece ya cu tin diferente factor cu ta influencia economia. Considerando cu e no ta un economista, sr. Jacobs tabata cauteloso pa bisa cu nos mester di un economia cu un crecemento di minimo 2.5% nominal pa nos por cumpli cu nos obligacionnan di gasto colectivo.

Pa loke ta gasto colectivo, un di e riesgonan pa nan fondonan di SVb ta AZV, el a reitera. El a splica cu gasto medico ta mara na enbehecemento, esaki ta algo conoci mundialmente. Den nos situacion particular na Aruba nos tin banda di e gasto medico,un perfil di salud cu no ta esun di mas miho tampoco. Locual ta yama e transicion epidemiologico locual malesa cronico tin su impacto cerca nos caba. E ta presenta na edad mas hoben di locual nos ta spera na Aruba. E consecuencia ta cu na edad mas hoben e gasto medico ta cuminsa core. Ademas malesa cronico no ta conduci na fayecimento rapido pero ta nifica tratamento pa un periodo largo y gasto medico ta bay aumenta.

Tambe den economia ta yega cu momento cu bo no por saca mas pasobra mas bo saca esaki ta bay afecta e crecemento economico tambe. E ta haya cu nan ta factornan di riesgo cu tin efecto na final di dia riba e salud financiero di fondonan di SVb na termino medio y largo.

Director di SVb ta spera cu den e aña nobo aki nos por tin mas consciencia y tambe nan lo contribui den esaki, pa mira e situacion fei un panorama mas amplio y asina aki nan por haya nan debido atencion pa contene esakinan.